Мазмұны
КІРІСПЕ
1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ,РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні және мағынасы
1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері
1.3 Сақтандырунарығының реформаларын заңмен қамтамасыз ету
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру ісінің даму тенденцияларын талдау
2.2 Казкоммерц –Полис АҚ қаржылық қызметін бағалау
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі негізінде қалыптасты . Бұған дейін Қазақстан Республикасында тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операцияларын жүргізудің монопольдық құқығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие болып келді , тек бұдан бірнеше жыл бұрын Мемлекеттік сақтандыру ұйымдарымен экономикалық және ұйымдық тұрғыдан байланысты емес , дербес сақтандыру ұйымдары құрылып , дами бастады .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артқа тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда республикада адал бәсеке нарығы қалыптасты деп айтуға болады . Бұрындары тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп, жауапкершілік артуда .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып табылады . Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына қарамастан , ерте кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы қорғап , адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму жолында. Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе , екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік ерекшілігімен сипатталады . Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі болып табылады. Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді . Қазіргі кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизациялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет етеді . Бұл ең алдымен құқықтық және ақпараттық базаның жетілмегендігіне ,әдістемелік жұмыстардың жүргізілмеуіне байланысты.
Осы орайда сақтандыруды ұйымдастырудың әдістемелік негізін қалыптастырудың ұлттық сақтандыру нарығының даму ерекшіліктері мен тенденцияларын айқындаудың өзектілігі зор . Осындай мәселелердің маңыздылығы , сақтандыру саласының аз зерттелуі сақтандыруды дипломдық жұмысымның тақырыбы ретінде алуыма себеп болды .
Курстық жұмыстың бірінші"Сақтандыру,оның мәні,ролі және маңызы"бөлімінде сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі қызметтері , қайта өндіру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етудегі ролі , сақтандыру қатынастарының жіктелуі қарастырылған . Екінші "ҚР сақтандыру ісінің қазіргі жағдайын талдау" бөлімінде сақтандыру ісінің қалыптасуы мен дамуына, сақтандыру ұйымдарының қаржылық қызметіне талдау жасалынған .
Үшінші "Қазақстан Республикасы сақтандыру ісін жетілдіру жолдары" бөлімінде сақтандыруды дамытудың негізгі бағыттары ұсынылған.
Қорытындыда сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы қорытындыланып, зерттеу нәтижесі бойынша ұсыныстар жасалған .
1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ, РОЛІ ЖӘНЕ МАНЫЗЫ
1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні мен мағынасы
Сақтандыру – бұл қоғамдық қатынастардың ең көне категорияларының бірі. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңінде пайда болып, ол біртіндеп қоғамдық өңдірістің қажетті серіктесіне айналды. Қарастырылып отырған түсініктің бастапқы мағынасы «сақтану» сөзімен байланысты. Сақтандыру қауіпсіздік қажеттілігін қанағаттандырады, онда жеке тұлға немесе кәсіпорын бірден физиологиялық қажеттілікті қанағаттануынан кейін қанағаттандыруға талпынады.
Табиғи болмыстар, техникалық элементтердің сенімсіздігі, адамдық факторлар тәуекелдің көзі болып және шығынға алып келуі мүмкін. Бұл өндірістік процесстегі қақтығыстың себебі болуы мүмкін, экономикалық негіздің өмір сүруінің үзілуіне алып келуі мүмкін жеке тұлғаны немесе жалпы қоғамды қоса. Мүліктердің иегерлері, өзара өндірістік қатынастарға түсе отырып, оның сақтануы үшін қорқынышты сезінеді, кездейсоқ апаттардың әрекетінен жоғалу және жойылу мүмкіндіктері, өрттің, тонаудың және басқа да күтпеген қауіптерге байланысты. Мұндай келеңсіздіктердің басты себебі болып өндірістегі тәуелділіктер тән болып табылады. Нәтижесінде қоғамда әлеуметтік шиеленістер пайда болуы мүмкін. Жұмыс күшін өндірудің басқа сақтандыру қоғамда бизнес үшін моральді қоршауды құру мен қамтамасыз етуі керек.
Бұл объективті түрде адамдар арасында қатынасты тудырады ескертулер, алдын-алу бойынша кездейсоқ апаттар мен басқа да бәлекеттердің бұзушы әрекеттерін жою, сонымен бірге келтірілген залалдың орнын толтыру сияқты.
Тәуекелге түскендерге қарағанда, жәбірленушілердің саны әрдайым аз болады, сондықтан заңды түрде материалдық шығынды өтеу идеялы туды мүліктің иегерлері арасындағы шешу жолымен біреге отырып.
Сақтандырудың мәні, осылайша, шығынды уақытша және аймақтық бірігуінен құралады.
Шығынды таратудың сақтандыруға қажетті шарттары болып : шаруашылық звенолары мен азаматтардың жанұяларының мүліктерінің оңашалығы, сақтандыруға қатысушы шаруашылық санының айтарлықтай болуы; қауіптілік көздерінің әртүрлілігі мен өзгеше табиғаттары.
Сақтандырудың экономикалық категориядағы арнайлығы келесі белгілермен мінезденеледі:
1) кездейсоқтытқтың белгілері, өздеріне қосатын:
а) қолайсыз байланыстардың кездейсоқ мінезінің орнауы, яғни нақты тәуекелдің болуы;
б) қоғамдық өндіріске түскен материалдық немесе басқада шығынды өтеу қажеттілігі;
2) жеке тұлғаның, кәсіпорынның, қоғамдық қауіпсіздік талаптарын оъективті түрде қанағаттандыру;
3) сақтандыруда оған қатысушы сақтандырушылар арасында болған шығынды өтеу таралымы іске асады, тұйық мінезге ие болған;
4) шығынды қайта тарату, аймақтық бірліктер арасында, сонымен бірге уақыт бойынша ;
5) шығынды тұйық түрде таратып салу қаражаттарды қайтарудың негізі, сақтандыру қорына кеткен.
Сақтандыру экономикалық категория ретінде бұл формалар мен әдістер жүйесі мақсаттық ақша қаражатттарын қалыптастыру мен оларды әртүрлі күтпеген, қолайсыз болмыстарда шығынды өтеуде қолданылатын, сонымен бірге азаматтарға олардың өміріндегі оқиғалар болғанда көмек көрсету үшін.
Сақтандырудың экономикалық мәні олардың функцияларымен сәйкес келеді.
Тәуекелдік функциялы тікелей түрде негізінен сақтандыру қорғау тағайындауымен байланысты. Дәл осы функцияда сақтандыруға қатысушылар арасындағы ақша формасының құнын қайта тарату іске асады.
Ескерту функциялы локальдық іс-шаралардың сақтандыру бөлінген есебінен қаржыландыруға бағытталған өшіру немесе сақтандыру оъектілерінің сақтандыру тәуекелін төмендетуге.
Сақтау функциясы – бұл өмір сүру үшін сақтандыру көмегімен ақша сомаларын сақтау. Ол жанұялық әлеуметтік жағдай мен жеткіліктілікке жеткен соманы сақтап қорғауға қажеттілікпен байланысты.
Сақтандырудың бақылау функциясы заңды құжаттар негізінде сақтандыру қорының қаражаттарын пайдалану мен қатаң түрде мақсатты қалыптастыруды қамтамасыз етуден тұрады.
Сақтандырудың болуы бір жағынан парадоксальді : егер көптеген адамдар үшін тәуекел мен оған байланысты қаржылық шығындар- жауыздық болса, онда неге сақтанушыларға мұндай тәуекелді өзіне алу пайдалы болып тұр?
Бұл пародокстің түсінігі екі принципті беред, кез- келген сақтандыру негізінде жататын.
Біріншіден, сақтандырушы көптеген сақтанушылардың қаражаттарын біріктіреді, сол бір тәуекелге ұрынатын. Әрине, қаражаттарды біріктіру фактінің өзі нақты сақтанушының тәуекелге ұрыну мүмкіндігін кетірмейді, тек оған байланысты кездейсоқ, қаржылық шығындарды белгіленгендер мен қаныстырады көлемі аз премиялармен алмастырып отырады.
Екіншіден сақтандыруға тек келесі шарттарға жауап беретін тәуекелдер ғана қабылданады:
- -бір сақтандырушының сақтану жағдайының келіп түсу мүмкіндігі екінші сақтандырушының жағдайына тәуелді болмауы керек. Мұндай жағдайдың мысалы болып инфляция табылады.
- -сақтану жағдайының болу мүмкіндігінің мағынасы бірліктен аз болуы керек. Яғни сақтанушыға ұрланған автокөлікті сақтануына нұсқау жасалмайды немесе созылмалы не ауруы бар адамдарға денсаулығының мәселесіне сақтандырушы болуға кеңес берілмейді.
- -сақтану жағдайының болуы мүмкіндігінің мағынасы белгілі болуы керек, әйтпесе сақтандырушы сақтану премиясының көлеміне сене алмайды.
Бұл принциптер сақтану тарифтерінің есеп беру негізгі болып табылады, оларды нақты орнығуынан сақтандыру қызметінің тиімділігі байланысты болады.
Сақтандыру жүйесі республиканың экономикасының тұрақты және сенімді түрде дамуына септігін тигізуі керек, халықтың әлеуметтік қорғауын көтеру үшін, азаматтардың мүліктерін және шаруашылық субъектілерді сақтандыруға толықтыруын негізді орнату керек.
Сақтандырудың дамуы, өз кезегінде заң қорларының жетілуіне байланысты болады, мемлекеттің ақша- несиелік саясаты мен салықтық- бюджеттік тиімділігіне, сақтандыру қызметін қадағалау сапасы мен сақтандыру ұйымының қызметінің сенімділігіне байланысты болады.
Кез келген салада кәсіпкерлік қызмет өмір мен мүліктің жоғалу тәуекеліне ықпалды, олардың уақыты мен масштабын анықтау мүмкін емес. Кездейсоқтық емес, кәсіпкерлік табысының шығу тегі капиталды салудың тәуекеліне берілген төлемі болып табылады. Экономикалық қатынастардың жүйесі саймандар қатарын өңдеді, олар тәуекелді тиімді басқаруға жол береді, кәсіпкер үшін қауіпсіз орынды таңдай отырып.
Сақтандыру қаржы рыногінің элементтерінің бірі болып табылып экономикалық категориялар арасынан ерекше орынға ие болады. Сақтандырудың айырмашылықты ерекшелігі болып қаржы қаражаттары мағыналарының шоғырлануы болып табылады. Дүниеде сақтандыру капиталы банктен түсіп ғана қоймай, одан озып кетед: АҚШ, Финляндия, Швейцария, Жапония және басқа да мемлекеттер қатарында сақтандыру қорлары бұл мемлекеттердің вальдық ұлттық өнімінен 3-4 мәрте алып түседі. Сақтандыру компаниялары АҚШ долларымен 4 триллион сомасы көлемінде экономикаға салынған қаражаттан жалпы көлемдерін басқарып отырады. Көріп отырғанымыздай, онда сақтандыру өзінің спецификасы мен орындалатын функциясының күшімен қоғамда экономиканың стратегиялық секторы болып табылады. Қазақстан Республикасында сақтандыру резервтері ішкі вальдық өкілінің 0,2% құрайды, жүз сақтандыру қаржыларын инвестициондық процесске әрекеттенуіне жол бермейді.
1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері
Сақтандыру экономикалық қатынастар жүйесі ретінде сақтандыру жауапкершілігінің әртүрлі объектілері мен субъектілерін басып алады, заңдардың анықталған заңды қатынастардың күшімен ұйымдардың формаларының қызметіндегі . Экономикалық қатынастардың әртүлілігін дұрыстау үшін және бір әрі өзара байланысты жүйе орнату үшін сақтандыру классификациясы қажет.
Классификациялауда әдетте өзара байланысқан звенолардың иерархиялық бағынатын жүйесін түсінеді, бір жалпы бейнені құруға жол беретін олардың біріккен бөліктерін ажыратып көрсететін түрдегі.
Сақтандыру облыстында жаңа заң қабылдағанға дейін сақтандырудың классификациясының негізіне екі категория қойылды : сақтандыру объектілеріндегі айырмашылық пен сақтандыру жауапкершілігі көлеміңдегі айырмашылық. Осыған сәйкес екі классификация қолданылады: сақтандыру объектісі бойынша және қауіптік тегі бойынша. Біріншіде- жалпы, екіншісі – жеке, тек мүліктік сақтандыруды алады.
Сақтандыру объектілері бойынша сақтандырудың жалпы классификациясы бұл- сақтандырудың сапа бойынша, сапа мен түрлері бойынша сақтандыруды бөлудің иерархиялық жүйесі, олар классификациясының звенолары болып табылады.
Классификацияның звенолары осылай орналасқан, әрбір келесі звено бұрынғының бөлігі болуы керек. Жоғары звено үшін сапа қабылданады, орташа - сапаның төмеңгісі- сақтандырудың түрі. Классификацияның барлық звенолары сақтандыруды жүргізудің формаларын алады - міндетті және ерікті.
Мүліктік сақтандыруда объекті ретінде материалдық құндылықтар саналады, жеке түрде оның өмірі , денсаулығы және еңбекке қабілеттілігі, жауапкершілік сақтандыруда – сақтандырушылардың келісім-шартты орындау міндеттері немесе залал үшін жауапкершілікке тартылуы, оның айыбынан басқа адамдарға келтірілген әлеулеттілікте –сақтандыру объектісі болып азаматтық табыс деңгейі саналады, кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыруда сақтандыру объектісі болып шығынның қалыптасуы мен табысты алмау тәуекелі саналады.
Бірақ, интеграциялық процесс пен Қазақстан Республикасының экономикасының инвестициялық қызметінің кеңесіне байланысты жалпы қаржылық рынокта, және жеке алғанда сақтандыруға, дүниежүзілік және халықаралық нарыққа ену қажет еді, онда анықталған белгілі классификацияның стандаттары әрекеттенуді етті, осы не басқа экономикалық категориялардың. Әрине, бұл мәселемен сақтандыруда да соқтығысты, оның классификациясы Қазақстанда өте көлемді болып, сақтандыру ұйымдары мен мемлекеттік сақтан қадағалауында қосымша қиындықтарды тудырды. Жекелеп айтқанда, лицензилаудың үлкен қызметі мен сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығын анықтау талап етілді, олар қайта сақтандыру қызметінде қиындықтарға тап болды. Осының нәтижесінде шетелдік серіктестіктер үшін Қазқстанның сақтандыру рыногы тиімсіз болды. Осыған сәйкес, сақтандыру классификациясын түбірінен өзгерту қажет болды, шетелдік мемлекеттердің көшірмесі болмаса да, оған жақын болды.
Сақтандыру классификациясына сәйкес, Қазақстан Республикасының заңында келтірілген «сақтандыру қезметі жайлы» 2000жылы 18 желтоқсанынан бастап, сақтандыру ұйымының сақтандыру қезметі екі сала бойынша жүргізіледі: «өмірді сақтандыру» және «жеке сақтандыру».
«Өмірді сақтандыруда» саласы сақтандырудың ерікті формасымен келесі класстардан тұрады:
1)өмірді сақтандыру
2) аннуитетті сақтандыру
Өмірді сақтандыру жеке сақтандыру түрлерінің бірігуін көрсетеді, сақтандырушының өлімі жағдайында сақтандыру төлемдерін іске асыру
мен ақтандыру мерзімі аяқталғанға дейін өмір сүруін немесе сақтандыру жасының келісім- шартын анықтау. Өмірді сақтанды
бірнеше жылға немесе өмір бойына түзеледі. Осымен олар басқа класстардан ерекшеленеді:
Өмірді сақтандырудың негізгі түрлеріне қарайтыңдар: аралас, қосымша, зейнетақы, перзенттер, өмірлік, өлім болған жағдайға.
Аннуитетті сақтандыру жеке сақтандырудың түрлерінің бірігулері көрсетеді : кезеңдік сақтандыру төлемдерінің іске асырылуын қарастыратын, зейнетақы мен рента түрінде сақтандырушының белгілі жасқа жету жағдайында, еңбекке қабілеттілігі жоғалғанда, бағушының өлімінде, жұмыссыздық пен басқа жағдайларда, сақтандырушының жеке табысының төмендеуі мен жоғалуына алып келетін. Басқаша айтқанда, сақтандырушы біруақытта не қарызға сақтандыру сақтандыру мекемесіне белгілі ақша санының төлейді, ал кейін бірнеше жыл көлемінде немесе өмір бойы әрдайым табысты алып отырады.
Практикада аннуитетті сақтандырудың бірнеше түрлері қолданылады:
1)инвестициялық жоспармен, табыс сақтандыруы бағалы қағаз капиталын салумен біріккен кезде, басқа, дивидендтер алатын ;
2)қатысушы аннуитет, сақтанушы сақтандырушы ұйымның табысына қатысқан кездегі;
3) ерекше аннуитет, сақтанушыға не оның жақындарына бірнеше жылдар қатарында төленетін, сақтанушыға берілген мерзімге дейін өмір сүре алады ма оған байланысты болмайды;
4)бөлінуші (бөлінбейтін) аннуитет мирасқорлар арасында табыс бөлінеді ме, осыған байланысты болады;
сурет1
Сақтандыру класстары
5)қайтарушы (қайтарылмайтын) аннуитет, сақтанушының өлімі жағдайында салымды қайтару қарастырылады ма, осыған байланысты болады:
- бақытсыз жағдай мен аурудан сақтандыру;
-медициналық сақтандыру;
-автомобильдік көліктен сақтандыру;
-темір жол көлігінен сақтандыру;
-әуе көлігінен сақтандыру;
-су көлігінен сақтандыру;
-жүктен сақтандыру;
-3-7 пункттерде көрсетілген класстардан басқа мүліктерді сақтандыру;
-кәсіпкерлік тәуекелден сақтандыру;
-автомобильдік көлік иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-теміржол көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-әуе көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-су көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-тасымалдау жауапкершілігінен азаматтық- құқықтық ақтандыру;
-азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен келісім- шарт бойынша сақтандыру;
-келтірілген залал, 10-14 пункттерде көрсетілген класстардан басқа азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру.
Сақтандыру классификациясы сақтандыру қатынастарының өзара байланысты звеноларға бірігу тобын көрсетеді, өзара белгілі бағынуда тұрған. Басқаларға қарағанда кең тараған болып сақтандыру объектілері бойынша классификация болып табылады. Ол сақтандырудың салаға, саладан төменге және сақтандыру түрлеріне бөлінуді қарастырады. Нарықтық экономикада сақтандыру объектілерінің мінезіне тән сақтандыруды төрт салаға бөлу дұрыс: Мүліктік сақтандыру, жауапкершіліктің жеке сақтандырылуы, кәсіпкерлік тәуекелдік сақтандыру.
Мүліктік сақтандыру сатандырудың саласы болып табылады, онда сақтандыру құқықтық қатынастардың объектілері болып әртүрлі мүліктер көрінеді оның экономикалық тағайындалуы - залалды өтеу, сақтандыру жағдайдың салдарынан пайда болған. Жеке сақтандыру сақтандыруды саласы ретінде саналады, онда сақтандыру объектісі болып өмір, адамның еңбекке қабілеттілігі мен денсаулығы саналады.
Жауапкершілік сақтандыру-сақтандырудың саласы, онда үшін тұлғаның алдындағы жауапкершілік объекті болып табылады, оған келтірілген зиян сақтандырушының әрекетінен немесе әрекетсіздігінен болған. Жауапкершілік сақтандыру арқылы мүмкінді зиян келтірушілердің экономикалық қызығуының сақтандыру қорғанысы іске асырылады.
Сақтандырудың салалық мінездемесі сақтандыру қызметінің жалпы мәселелерін шешеді, бірақ нақты сақтандыру қызығушылығын кәсіпорындардан, ұйымнан, азаматтардан алмайды, сақтандыруды жүргізуге жол беретін. Нақты қызығушылықты бөлшектеу үшін сақтану қорғанысының әдістерін негіздеу мақсатында саладан төменгі және сақтандыру түрлері бөлінеді.
Мүліктік сақтандыруды саланың астына бөлу негізінде жекеменшік формалары мен сақтандырушылардың категориялары жатады. Осы белгімен мүліктік сақтандырудың салаларының астарын ажыратады: мүліктік сақтандыру.
Жеке сақтандыру сақтандыру жауапкершілігінің көлеміне байланысты салаларға бөлінеді, сақтандыруды жалғастыратын: өмірді сақтандыру, бахытсыз жағдайдан сақтандыру.
Жауапкершілік сақтандыруда келесі салаларды ажыратады : қарыздық сақтандыруды және залалды өтеу жағдайындағы сақтандыру, ол да азаматтық жауапкершілік сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік тәуәкелдерді сақтандыру екі сала ішіне бөлінеді : тікелей және жанама шығынның тәуекелдік сақтандыру. Тікелей пайда, шығындар жабдықтардың тұрып қалуынан, шикізаттың, материалдардың және комплектеуші бұйымдар мен объективті себептерден тоқтап қалады. Жанама - жіберілген табыстың сақтандырылуы, кәсіпорынның банкроттылығы және тағы басқа.
Сақтандыруға алынатын объектілердің сапалы мінездемесін сақтандырудың түрі анықтайды. Жауапкершілік сақтандырудың түрлері болып сәйкес тарифтің мөлшерлемесі аталады.
Классификациялардың барлық звенолары сақтандырудың екі формасын иемденеді-міндетті және ерікті.
Міндетті сақтандыру-заңның талабының күшімен іске асырылатын сақтандыру.
Ерікті сақтандыру - жақтардың ерігінің күшімен іске асырылатын сақтандыру ерікті сқтандырудың тәртібі мен шарттары, түрлері екі жақтың келісімімен анықталады.
Міндетті және ерікті сақтандырудың сәйкес келуі сақтандырудың мынадай жүйесінің қалыптасуына жол береді, ол қоғамдық қатынастарды, қоғамдық өндірістердің қорғалуын, әмбебапты сақтандыру көлемін қамтамасыз етеді, сонымен бірге азаматтардың жеке қызығушылықтарын қоса.
Жүктердің сақтандыруы сақтандыру түрлерінен тұрады, залалды толық немесе бөлікті көлемде орнын толтырып төлеудің іске асырылуын қарастыратын, тұлғаның мүлігіне залал келтірілген, пайдалану, иемденуге байланысты жүкті, сонында құрту немесе жойылуы, жоғалуды қосқанда, жүкті көліктендіру тәсіліне қарамастан.
Жүкті сақтандырудың негізгі сақтандыру шарты болып «барлық тәуекелдерге жауапкершілік» табылады. Осы шарт бойынша жалпы апат болған кезде шығындарды, залалдардың орнын толтыру жатады, сонымен бірге сақтандырылған жүктің бөлігі мен барлық жалпы құрбан болған заладардың орнын толтыру, кез келген себептен болатын, әскери тәуекелден басқа, радиацияның тікелей және жанама әрекеті, сақтандырушының дөрекі қопалдығы т.б.
Мүліктік сақтандыру сақтандырудың түрлерін енгізеді, оның объектісі болып мүлік қызмет етеді, заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттегі меншігі болып табылатын.
Кәсіпкерлік тәуекелдің сақтандыруы сақтандырудың түрлерін енгізеді, сақтандырушының коммерциялық қызмет процессіндегі залал үшін жауапкершілігін қарастыратын. Оларға қарайтындар: жеткізулер келісім-шарттарының орындалмаған кезіңдегі сақтандыру, сатылған өнімнің төленбеуі, төленбеудің тәуекелі, биржалық операциялар, несиелер.....
КІРІСПЕ
1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ,РОЛІ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні және мағынасы
1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері
1.3 Сақтандырунарығының реформаларын заңмен қамтамасыз ету
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру ісінің даму тенденцияларын талдау
2.2 Казкоммерц –Полис АҚ қаржылық қызметін бағалау
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САҚТАНДЫРУ ІСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстанның сақтандыру нарығы бұрынғы мемлекеттік сақтандыру жүйесі негізінде қалыптасты . Бұған дейін Қазақстан Республикасында тұрғындармен, кәсіпорындармен және ұйымдармен сақтандыру операцияларын жүргізудің монопольдық құқығына Мемлекеттік сақтандыру ұйымдары ғана ие болып келді , тек бұдан бірнеше жыл бұрын Мемлекеттік сақтандыру ұйымдарымен экономикалық және ұйымдық тұрғыдан байланысты емес , дербес сақтандыру ұйымдары құрылып , дами бастады .
Отандық сақтандыру нарығы өзінің даму жолында түрлі кедергілерді артқа тастап,бәсекелестік ортаны қалыптастыру жолында дамыды . Қазіргі таңда республикада адал бәсеке нарығы қалыптасты деп айтуға болады . Бұрындары тек шетелдерде қолданылып келген сақтандырудың жаңа түрлері енгізіліп, жауапкершілік артуда .
Сақтандыру экономиканың маңызды әрі аз зерттелген саласы болып табылады . Қазақстанда өзінің даму кезеңінде болуына қарамастан , ерте кезде пайда болған . Содан бері жазатайым жағдайлардан сақтандыру жүйесі арқылы қорғап , адамзаттың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып даму жолында. Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдастыру бір жағынан нарықтық экономиканың әрекет етіуінің жалпы экономикалық заңдылықтарына сүйенсе , екінші жағынан оған Қазақстан Республикасының өтіуінің өзіндік ерекшілігімен сипатталады . Өз кезегінде сақтандырудың өзі реттеу объектісі болып табылады. Нарықтық қатынастарға өту Қазақстан Республикасының сақтандыру жүйесіне бірқатар құрылымдық өзгерістер алып келді . Қазіргі кезде өз жұмыстарын жаңашыл қалыптастыратын сақтандырудың қазіргі жағдайы сақтандыруды одан әрі дамыту мен модернизациялаудың әлемдік тәжірибелерге негізделуін қажет етеді . Бұл ең алдымен құқықтық және ақпараттық базаның жетілмегендігіне ,әдістемелік жұмыстардың жүргізілмеуіне байланысты.
Осы орайда сақтандыруды ұйымдастырудың әдістемелік негізін қалыптастырудың ұлттық сақтандыру нарығының даму ерекшіліктері мен тенденцияларын айқындаудың өзектілігі зор . Осындай мәселелердің маңыздылығы , сақтандыру саласының аз зерттелуі сақтандыруды дипломдық жұмысымның тақырыбы ретінде алуыма себеп болды .
Курстық жұмыстың бірінші"Сақтандыру,оның мәні,ролі және маңызы"бөлімінде сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі қызметтері , қайта өндіру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз етудегі ролі , сақтандыру қатынастарының жіктелуі қарастырылған . Екінші "ҚР сақтандыру ісінің қазіргі жағдайын талдау" бөлімінде сақтандыру ісінің қалыптасуы мен дамуына, сақтандыру ұйымдарының қаржылық қызметіне талдау жасалынған .
Үшінші "Қазақстан Республикасы сақтандыру ісін жетілдіру жолдары" бөлімінде сақтандыруды дамытудың негізгі бағыттары ұсынылған.
Қорытындыда сақтандыру нарығының қазіргі жағдайы қорытындыланып, зерттеу нәтижесі бойынша ұсыныстар жасалған .
1 САҚТАНДЫРУ, ОНЫҢ МӘНІ, РОЛІ ЖӘНЕ МАНЫЗЫ
1.1 Сақтандырудың экономикалық мәні мен мағынасы
Сақтандыру – бұл қоғамдық қатынастардың ең көне категорияларының бірі. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау кезеңінде пайда болып, ол біртіндеп қоғамдық өңдірістің қажетті серіктесіне айналды. Қарастырылып отырған түсініктің бастапқы мағынасы «сақтану» сөзімен байланысты. Сақтандыру қауіпсіздік қажеттілігін қанағаттандырады, онда жеке тұлға немесе кәсіпорын бірден физиологиялық қажеттілікті қанағаттануынан кейін қанағаттандыруға талпынады.
Табиғи болмыстар, техникалық элементтердің сенімсіздігі, адамдық факторлар тәуекелдің көзі болып және шығынға алып келуі мүмкін. Бұл өндірістік процесстегі қақтығыстың себебі болуы мүмкін, экономикалық негіздің өмір сүруінің үзілуіне алып келуі мүмкін жеке тұлғаны немесе жалпы қоғамды қоса. Мүліктердің иегерлері, өзара өндірістік қатынастарға түсе отырып, оның сақтануы үшін қорқынышты сезінеді, кездейсоқ апаттардың әрекетінен жоғалу және жойылу мүмкіндіктері, өрттің, тонаудың және басқа да күтпеген қауіптерге байланысты. Мұндай келеңсіздіктердің басты себебі болып өндірістегі тәуелділіктер тән болып табылады. Нәтижесінде қоғамда әлеуметтік шиеленістер пайда болуы мүмкін. Жұмыс күшін өндірудің басқа сақтандыру қоғамда бизнес үшін моральді қоршауды құру мен қамтамасыз етуі керек.
Бұл объективті түрде адамдар арасында қатынасты тудырады ескертулер, алдын-алу бойынша кездейсоқ апаттар мен басқа да бәлекеттердің бұзушы әрекеттерін жою, сонымен бірге келтірілген залалдың орнын толтыру сияқты.
Тәуекелге түскендерге қарағанда, жәбірленушілердің саны әрдайым аз болады, сондықтан заңды түрде материалдық шығынды өтеу идеялы туды мүліктің иегерлері арасындағы шешу жолымен біреге отырып.
Сақтандырудың мәні, осылайша, шығынды уақытша және аймақтық бірігуінен құралады.
Шығынды таратудың сақтандыруға қажетті шарттары болып : шаруашылық звенолары мен азаматтардың жанұяларының мүліктерінің оңашалығы, сақтандыруға қатысушы шаруашылық санының айтарлықтай болуы; қауіптілік көздерінің әртүрлілігі мен өзгеше табиғаттары.
Сақтандырудың экономикалық категориядағы арнайлығы келесі белгілермен мінезденеледі:
1) кездейсоқтытқтың белгілері, өздеріне қосатын:
а) қолайсыз байланыстардың кездейсоқ мінезінің орнауы, яғни нақты тәуекелдің болуы;
б) қоғамдық өндіріске түскен материалдық немесе басқада шығынды өтеу қажеттілігі;
2) жеке тұлғаның, кәсіпорынның, қоғамдық қауіпсіздік талаптарын оъективті түрде қанағаттандыру;
3) сақтандыруда оған қатысушы сақтандырушылар арасында болған шығынды өтеу таралымы іске асады, тұйық мінезге ие болған;
4) шығынды қайта тарату, аймақтық бірліктер арасында, сонымен бірге уақыт бойынша ;
5) шығынды тұйық түрде таратып салу қаражаттарды қайтарудың негізі, сақтандыру қорына кеткен.
Сақтандыру экономикалық категория ретінде бұл формалар мен әдістер жүйесі мақсаттық ақша қаражатттарын қалыптастыру мен оларды әртүрлі күтпеген, қолайсыз болмыстарда шығынды өтеуде қолданылатын, сонымен бірге азаматтарға олардың өміріндегі оқиғалар болғанда көмек көрсету үшін.
Сақтандырудың экономикалық мәні олардың функцияларымен сәйкес келеді.
Тәуекелдік функциялы тікелей түрде негізінен сақтандыру қорғау тағайындауымен байланысты. Дәл осы функцияда сақтандыруға қатысушылар арасындағы ақша формасының құнын қайта тарату іске асады.
Ескерту функциялы локальдық іс-шаралардың сақтандыру бөлінген есебінен қаржыландыруға бағытталған өшіру немесе сақтандыру оъектілерінің сақтандыру тәуекелін төмендетуге.
Сақтау функциясы – бұл өмір сүру үшін сақтандыру көмегімен ақша сомаларын сақтау. Ол жанұялық әлеуметтік жағдай мен жеткіліктілікке жеткен соманы сақтап қорғауға қажеттілікпен байланысты.
Сақтандырудың бақылау функциясы заңды құжаттар негізінде сақтандыру қорының қаражаттарын пайдалану мен қатаң түрде мақсатты қалыптастыруды қамтамасыз етуден тұрады.
Сақтандырудың болуы бір жағынан парадоксальді : егер көптеген адамдар үшін тәуекел мен оған байланысты қаржылық шығындар- жауыздық болса, онда неге сақтанушыларға мұндай тәуекелді өзіне алу пайдалы болып тұр?
Бұл пародокстің түсінігі екі принципті беред, кез- келген сақтандыру негізінде жататын.
Біріншіден, сақтандырушы көптеген сақтанушылардың қаражаттарын біріктіреді, сол бір тәуекелге ұрынатын. Әрине, қаражаттарды біріктіру фактінің өзі нақты сақтанушының тәуекелге ұрыну мүмкіндігін кетірмейді, тек оған байланысты кездейсоқ, қаржылық шығындарды белгіленгендер мен қаныстырады көлемі аз премиялармен алмастырып отырады.
Екіншіден сақтандыруға тек келесі шарттарға жауап беретін тәуекелдер ғана қабылданады:
- -бір сақтандырушының сақтану жағдайының келіп түсу мүмкіндігі екінші сақтандырушының жағдайына тәуелді болмауы керек. Мұндай жағдайдың мысалы болып инфляция табылады.
- -сақтану жағдайының болу мүмкіндігінің мағынасы бірліктен аз болуы керек. Яғни сақтанушыға ұрланған автокөлікті сақтануына нұсқау жасалмайды немесе созылмалы не ауруы бар адамдарға денсаулығының мәселесіне сақтандырушы болуға кеңес берілмейді.
- -сақтану жағдайының болуы мүмкіндігінің мағынасы белгілі болуы керек, әйтпесе сақтандырушы сақтану премиясының көлеміне сене алмайды.
Бұл принциптер сақтану тарифтерінің есеп беру негізгі болып табылады, оларды нақты орнығуынан сақтандыру қызметінің тиімділігі байланысты болады.
Сақтандыру жүйесі республиканың экономикасының тұрақты және сенімді түрде дамуына септігін тигізуі керек, халықтың әлеуметтік қорғауын көтеру үшін, азаматтардың мүліктерін және шаруашылық субъектілерді сақтандыруға толықтыруын негізді орнату керек.
Сақтандырудың дамуы, өз кезегінде заң қорларының жетілуіне байланысты болады, мемлекеттің ақша- несиелік саясаты мен салықтық- бюджеттік тиімділігіне, сақтандыру қызметін қадағалау сапасы мен сақтандыру ұйымының қызметінің сенімділігіне байланысты болады.
Кез келген салада кәсіпкерлік қызмет өмір мен мүліктің жоғалу тәуекеліне ықпалды, олардың уақыты мен масштабын анықтау мүмкін емес. Кездейсоқтық емес, кәсіпкерлік табысының шығу тегі капиталды салудың тәуекеліне берілген төлемі болып табылады. Экономикалық қатынастардың жүйесі саймандар қатарын өңдеді, олар тәуекелді тиімді басқаруға жол береді, кәсіпкер үшін қауіпсіз орынды таңдай отырып.
Сақтандыру қаржы рыногінің элементтерінің бірі болып табылып экономикалық категориялар арасынан ерекше орынға ие болады. Сақтандырудың айырмашылықты ерекшелігі болып қаржы қаражаттары мағыналарының шоғырлануы болып табылады. Дүниеде сақтандыру капиталы банктен түсіп ғана қоймай, одан озып кетед: АҚШ, Финляндия, Швейцария, Жапония және басқа да мемлекеттер қатарында сақтандыру қорлары бұл мемлекеттердің вальдық ұлттық өнімінен 3-4 мәрте алып түседі. Сақтандыру компаниялары АҚШ долларымен 4 триллион сомасы көлемінде экономикаға салынған қаражаттан жалпы көлемдерін басқарып отырады. Көріп отырғанымыздай, онда сақтандыру өзінің спецификасы мен орындалатын функциясының күшімен қоғамда экономиканың стратегиялық секторы болып табылады. Қазақстан Республикасында сақтандыру резервтері ішкі вальдық өкілінің 0,2% құрайды, жүз сақтандыру қаржыларын инвестициондық процесске әрекеттенуіне жол бермейді.
1.2 Сақтандыру жіктемесінің негіздері мен принциптері
Сақтандыру экономикалық қатынастар жүйесі ретінде сақтандыру жауапкершілігінің әртүрлі объектілері мен субъектілерін басып алады, заңдардың анықталған заңды қатынастардың күшімен ұйымдардың формаларының қызметіндегі . Экономикалық қатынастардың әртүлілігін дұрыстау үшін және бір әрі өзара байланысты жүйе орнату үшін сақтандыру классификациясы қажет.
Классификациялауда әдетте өзара байланысқан звенолардың иерархиялық бағынатын жүйесін түсінеді, бір жалпы бейнені құруға жол беретін олардың біріккен бөліктерін ажыратып көрсететін түрдегі.
Сақтандыру облыстында жаңа заң қабылдағанға дейін сақтандырудың классификациясының негізіне екі категория қойылды : сақтандыру объектілеріндегі айырмашылық пен сақтандыру жауапкершілігі көлеміңдегі айырмашылық. Осыған сәйкес екі классификация қолданылады: сақтандыру объектісі бойынша және қауіптік тегі бойынша. Біріншіде- жалпы, екіншісі – жеке, тек мүліктік сақтандыруды алады.
Сақтандыру объектілері бойынша сақтандырудың жалпы классификациясы бұл- сақтандырудың сапа бойынша, сапа мен түрлері бойынша сақтандыруды бөлудің иерархиялық жүйесі, олар классификациясының звенолары болып табылады.
Классификацияның звенолары осылай орналасқан, әрбір келесі звено бұрынғының бөлігі болуы керек. Жоғары звено үшін сапа қабылданады, орташа - сапаның төмеңгісі- сақтандырудың түрі. Классификацияның барлық звенолары сақтандыруды жүргізудің формаларын алады - міндетті және ерікті.
Мүліктік сақтандыруда объекті ретінде материалдық құндылықтар саналады, жеке түрде оның өмірі , денсаулығы және еңбекке қабілеттілігі, жауапкершілік сақтандыруда – сақтандырушылардың келісім-шартты орындау міндеттері немесе залал үшін жауапкершілікке тартылуы, оның айыбынан басқа адамдарға келтірілген әлеулеттілікте –сақтандыру объектісі болып азаматтық табыс деңгейі саналады, кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыруда сақтандыру объектісі болып шығынның қалыптасуы мен табысты алмау тәуекелі саналады.
Бірақ, интеграциялық процесс пен Қазақстан Республикасының экономикасының инвестициялық қызметінің кеңесіне байланысты жалпы қаржылық рынокта, және жеке алғанда сақтандыруға, дүниежүзілік және халықаралық нарыққа ену қажет еді, онда анықталған белгілі классификацияның стандаттары әрекеттенуді етті, осы не басқа экономикалық категориялардың. Әрине, бұл мәселемен сақтандыруда да соқтығысты, оның классификациясы Қазақстанда өте көлемді болып, сақтандыру ұйымдары мен мемлекеттік сақтан қадағалауында қосымша қиындықтарды тудырды. Жекелеп айтқанда, лицензилаудың үлкен қызметі мен сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығын анықтау талап етілді, олар қайта сақтандыру қызметінде қиындықтарға тап болды. Осының нәтижесінде шетелдік серіктестіктер үшін Қазқстанның сақтандыру рыногы тиімсіз болды. Осыған сәйкес, сақтандыру классификациясын түбірінен өзгерту қажет болды, шетелдік мемлекеттердің көшірмесі болмаса да, оған жақын болды.
Сақтандыру классификациясына сәйкес, Қазақстан Республикасының заңында келтірілген «сақтандыру қезметі жайлы» 2000жылы 18 желтоқсанынан бастап, сақтандыру ұйымының сақтандыру қезметі екі сала бойынша жүргізіледі: «өмірді сақтандыру» және «жеке сақтандыру».
«Өмірді сақтандыруда» саласы сақтандырудың ерікті формасымен келесі класстардан тұрады:
1)өмірді сақтандыру
2) аннуитетті сақтандыру
Өмірді сақтандыру жеке сақтандыру түрлерінің бірігуін көрсетеді, сақтандырушының өлімі жағдайында сақтандыру төлемдерін іске асыру
мен ақтандыру мерзімі аяқталғанға дейін өмір сүруін немесе сақтандыру жасының келісім- шартын анықтау. Өмірді сақтанды
бірнеше жылға немесе өмір бойына түзеледі. Осымен олар басқа класстардан ерекшеленеді:
Өмірді сақтандырудың негізгі түрлеріне қарайтыңдар: аралас, қосымша, зейнетақы, перзенттер, өмірлік, өлім болған жағдайға.
Аннуитетті сақтандыру жеке сақтандырудың түрлерінің бірігулері көрсетеді : кезеңдік сақтандыру төлемдерінің іске асырылуын қарастыратын, зейнетақы мен рента түрінде сақтандырушының белгілі жасқа жету жағдайында, еңбекке қабілеттілігі жоғалғанда, бағушының өлімінде, жұмыссыздық пен басқа жағдайларда, сақтандырушының жеке табысының төмендеуі мен жоғалуына алып келетін. Басқаша айтқанда, сақтандырушы біруақытта не қарызға сақтандыру сақтандыру мекемесіне белгілі ақша санының төлейді, ал кейін бірнеше жыл көлемінде немесе өмір бойы әрдайым табысты алып отырады.
Практикада аннуитетті сақтандырудың бірнеше түрлері қолданылады:
1)инвестициялық жоспармен, табыс сақтандыруы бағалы қағаз капиталын салумен біріккен кезде, басқа, дивидендтер алатын ;
2)қатысушы аннуитет, сақтанушы сақтандырушы ұйымның табысына қатысқан кездегі;
3) ерекше аннуитет, сақтанушыға не оның жақындарына бірнеше жылдар қатарында төленетін, сақтанушыға берілген мерзімге дейін өмір сүре алады ма оған байланысты болмайды;
4)бөлінуші (бөлінбейтін) аннуитет мирасқорлар арасында табыс бөлінеді ме, осыған байланысты болады;
сурет1
Сақтандыру класстары
5)қайтарушы (қайтарылмайтын) аннуитет, сақтанушының өлімі жағдайында салымды қайтару қарастырылады ма, осыған байланысты болады:
- бақытсыз жағдай мен аурудан сақтандыру;
-медициналық сақтандыру;
-автомобильдік көліктен сақтандыру;
-темір жол көлігінен сақтандыру;
-әуе көлігінен сақтандыру;
-су көлігінен сақтандыру;
-жүктен сақтандыру;
-3-7 пункттерде көрсетілген класстардан басқа мүліктерді сақтандыру;
-кәсіпкерлік тәуекелден сақтандыру;
-автомобильдік көлік иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-теміржол көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-әуе көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-су көлігінің иегерлерін азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру;
-тасымалдау жауапкершілігінен азаматтық- құқықтық ақтандыру;
-азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен келісім- шарт бойынша сақтандыру;
-келтірілген залал, 10-14 пункттерде көрсетілген класстардан басқа азаматтық- құқықтық жауапкершіліктен сақтандыру.
Сақтандыру классификациясы сақтандыру қатынастарының өзара байланысты звеноларға бірігу тобын көрсетеді, өзара белгілі бағынуда тұрған. Басқаларға қарағанда кең тараған болып сақтандыру объектілері бойынша классификация болып табылады. Ол сақтандырудың салаға, саладан төменге және сақтандыру түрлеріне бөлінуді қарастырады. Нарықтық экономикада сақтандыру объектілерінің мінезіне тән сақтандыруды төрт салаға бөлу дұрыс: Мүліктік сақтандыру, жауапкершіліктің жеке сақтандырылуы, кәсіпкерлік тәуекелдік сақтандыру.
Мүліктік сақтандыру сатандырудың саласы болып табылады, онда сақтандыру құқықтық қатынастардың объектілері болып әртүрлі мүліктер көрінеді оның экономикалық тағайындалуы - залалды өтеу, сақтандыру жағдайдың салдарынан пайда болған. Жеке сақтандыру сақтандыруды саласы ретінде саналады, онда сақтандыру объектісі болып өмір, адамның еңбекке қабілеттілігі мен денсаулығы саналады.
Жауапкершілік сақтандыру-сақтандырудың саласы, онда үшін тұлғаның алдындағы жауапкершілік объекті болып табылады, оған келтірілген зиян сақтандырушының әрекетінен немесе әрекетсіздігінен болған. Жауапкершілік сақтандыру арқылы мүмкінді зиян келтірушілердің экономикалық қызығуының сақтандыру қорғанысы іске асырылады.
Сақтандырудың салалық мінездемесі сақтандыру қызметінің жалпы мәселелерін шешеді, бірақ нақты сақтандыру қызығушылығын кәсіпорындардан, ұйымнан, азаматтардан алмайды, сақтандыруды жүргізуге жол беретін. Нақты қызығушылықты бөлшектеу үшін сақтану қорғанысының әдістерін негіздеу мақсатында саладан төменгі және сақтандыру түрлері бөлінеді.
Мүліктік сақтандыруды саланың астына бөлу негізінде жекеменшік формалары мен сақтандырушылардың категориялары жатады. Осы белгімен мүліктік сақтандырудың салаларының астарын ажыратады: мүліктік сақтандыру.
Жеке сақтандыру сақтандыру жауапкершілігінің көлеміне байланысты салаларға бөлінеді, сақтандыруды жалғастыратын: өмірді сақтандыру, бахытсыз жағдайдан сақтандыру.
Жауапкершілік сақтандыруда келесі салаларды ажыратады : қарыздық сақтандыруды және залалды өтеу жағдайындағы сақтандыру, ол да азаматтық жауапкершілік сақтандыру болып табылады.
Кәсіпкерлік тәуәкелдерді сақтандыру екі сала ішіне бөлінеді : тікелей және жанама шығынның тәуекелдік сақтандыру. Тікелей пайда, шығындар жабдықтардың тұрып қалуынан, шикізаттың, материалдардың және комплектеуші бұйымдар мен объективті себептерден тоқтап қалады. Жанама - жіберілген табыстың сақтандырылуы, кәсіпорынның банкроттылығы және тағы басқа.
Сақтандыруға алынатын объектілердің сапалы мінездемесін сақтандырудың түрі анықтайды. Жауапкершілік сақтандырудың түрлері болып сәйкес тарифтің мөлшерлемесі аталады.
Классификациялардың барлық звенолары сақтандырудың екі формасын иемденеді-міндетті және ерікті.
Міндетті сақтандыру-заңның талабының күшімен іске асырылатын сақтандыру.
Ерікті сақтандыру - жақтардың ерігінің күшімен іске асырылатын сақтандыру ерікті сқтандырудың тәртібі мен шарттары, түрлері екі жақтың келісімімен анықталады.
Міндетті және ерікті сақтандырудың сәйкес келуі сақтандырудың мынадай жүйесінің қалыптасуына жол береді, ол қоғамдық қатынастарды, қоғамдық өндірістердің қорғалуын, әмбебапты сақтандыру көлемін қамтамасыз етеді, сонымен бірге азаматтардың жеке қызығушылықтарын қоса.
Жүктердің сақтандыруы сақтандыру түрлерінен тұрады, залалды толық немесе бөлікті көлемде орнын толтырып төлеудің іске асырылуын қарастыратын, тұлғаның мүлігіне залал келтірілген, пайдалану, иемденуге байланысты жүкті, сонында құрту немесе жойылуы, жоғалуды қосқанда, жүкті көліктендіру тәсіліне қарамастан.
Жүкті сақтандырудың негізгі сақтандыру шарты болып «барлық тәуекелдерге жауапкершілік» табылады. Осы шарт бойынша жалпы апат болған кезде шығындарды, залалдардың орнын толтыру жатады, сонымен бірге сақтандырылған жүктің бөлігі мен барлық жалпы құрбан болған заладардың орнын толтыру, кез келген себептен болатын, әскери тәуекелден басқа, радиацияның тікелей және жанама әрекеті, сақтандырушының дөрекі қопалдығы т.б.
Мүліктік сақтандыру сақтандырудың түрлерін енгізеді, оның объектісі болып мүлік қызмет етеді, заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттегі меншігі болып табылатын.
Кәсіпкерлік тәуекелдің сақтандыруы сақтандырудың түрлерін енгізеді, сақтандырушының коммерциялық қызмет процессіндегі залал үшін жауапкершілігін қарастыратын. Оларға қарайтындар: жеткізулер келісім-шарттарының орындалмаған кезіңдегі сақтандыру, сатылған өнімнің төленбеуі, төленбеудің тәуекелі, биржалық операциялар, несиелер.....