Бөлім: «Поэмалар»

Поэма — эпостық жанрдың бір түрі; белгілі бір оқиғаны, адам тағдырын, заман шындығын эпикалық не лирикалық үлгідегі өлеңмен сипаттайтын көлемді поэтикалық шығарма. Поэма көбіне сюжетке құрылып, кейіпкерлердің қарым-қатынасын, тартыс-таласын, күйініш-сүйініш, мінез-құлық, іс-әрекеттерін суреттейді. Поэма барлық халықтың әдебиетінде кездесетін көне жанр. Мысалы, ежелгі грек әдебиетінде “Илиада”, “Одиссея” эпикалық поэмалары, ертедегі орыс әдебиетінде халықтық дастандар (былина) мен “Игорь жасағы туралы жыр”, т.б. поэмалар кеңінен мәлім. А.С. Пушкиннің “Мыс салт атты”, М.Ю. Лермонтовтың “Мцыри”, Н.А. Некрасовтың “Русьте кім жақсы тұрады?” атты шығармалары поэма жанрының классикалық үлгісі саналады. Абайдың “Ескендір”, “Масғұт”, Ш.Құдайбердіұлының “Қалқаман — Мамыр”, М.Абайұлының “Медғат — Қасым”, М.Сералиннің “Гүлқашима”, С.Торайғыровтың “Кедей”, “Адасқан өмір”, т.б. шығармалары қазақ әдебиетіндегі поэманың үздік туындылары. Поэма кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетінде кемел жанрға айналды. М.Жұмабаевтың “Батыр Баян”, С.Сейфуллиннің “Көкшетау”, І.Жансүгіровтің “Құлагер”, С.Мұқановтың “Сұлушаш”, Т.Жароковтың “Тасқын”, Ә.Тәжібаевтың “Абыл”, қаласыАманжоловтың “Ақын өлімі туралы аңыз”, І.Бекхожиннің “Батыр Науан”, т.б. туындылары поэманың таңдаулы нұсқаларына жатады. 20 ғ-дың 2-жартысында қазақ әдебиетінде поэма жанры айрықша дамыды. Х.Ерғалиевтің “Құрманғазы”, Ж.Молдағалиевтің “Мен қазақпын”, Ғ.Іайырбековтің “Дала қоңырауы”, І.Мырзалиевтің “Қызыл кітап”, М.Шахановтың “Өркениеттің адасуы”, “Жазагер жады космоформуласы” сияқты идеялық мазмұны терең, көркемдік қуаты жоғары поэмалар қазақ әдебиетінің арнасын кеңейтті.
СӘКЕН СЕЙФУЛЛИННІҢ СОҢҒЫ СӨЗІ
Жаным безінді,Тәнім сезінді,Халқым, тыңдап қалСоңғы сөзімді:Туым жығылды,Нуым бүлінді.Түрме тұтқыныТүрім бүгінгі.Бермей дерегін,Болмай керегім.Не..
©  Серік Тұрғынбеков
ТҮРМЕДЕГІ ТҮН
Кесапат,Кердең,Көргенсіз,Қатып бір қалған тас-қына.Сұмырай,Сұп-сұр тергеуші,Сұрақтың алдың астына.– Орысқа болдың отар, – деп, – Сарнаған сенсің о..
©  Серік Тұрғынбеков
СӘКЕН ҰСТАЛҒАН КҮН
Аспанның бұлты сіркіреп,Сездірді барын қатердің.Жиырма бесінші қыркүйек,Ұсталған күні Сәкеннің.Заманда мынау кер кеткен,Ажалын тұрмас кім..
©  Серік Тұрғынбеков
МИРЗОЯН – МЫРЗАЖАН
Шықса бір, шіркін,Анық Ер.Арылып мұңнан мың батпан.Құтылды – Қайран,Қалың ел – Қынадай қырған «Қу жақтан».Басылып әлек-әбігер,Арылып дерттен..
©  Серік Тұрғынбеков
«ҚЫЗЫЛ АТ» ТУРАЛЫ ОЙ
Өкініш толы өмірі,Торығып,Толған іші – кек.Көндікпей қойды,Көңілі – «Қызыл ат» болып кісінеп!Беріліп әбден жолына,Болуға дайын құрбаны.Қызыл Ту ұстап..
©  Серік Тұрғынбеков
СӘКЕННІҢ ӘЙЕЛДЕРІ
РахимаАтақты Уәлидей байдың қызы,Ажары – жарқыраған айдың жүзі.Белсеніп «бәлшебекке» білек түріп,Сәкеннің қалып жатыр айбынды ізі.Соңында сала құлаш..
©  Серік Тұрғынбеков
ОРЫНБОРДА
Орынбор,О бастан-ақ біздің қала,Жем болып – Қарғаға да, құзғынға да.Кеңестің кебін киіпҚызыл тулы,Тиген соң,Ел билігі – тізгін жаңа.Білмеймін жас..
©  Серік Тұрғынбеков
АУЫЛҒА КЕЛГЕНДЕ
Екпіндеп кетіп қапты елден қашық,Аққудай шөлге қонған көлден қашып.Бұл Сәкен ауылына келе жатыр,Бетбақты бір-ақ өтіп белден басып.Өтсе де, сан..
©  Серік Тұрғынбеков
БЕТБАҚДАЛА БОЙЫМЕН
Арқаның Бетбақ деген даласы бар,Ақтаңдақ, боз топырақ, қарашұбар.Бір жылы сол Бетбақты көктей өткен,Қазақтың Сәкен сынды баласы бар.Сол Сәкен келе..
©  Серік Тұрғынбеков
БАЯНАУЫЛҒА БАРҒАНДА
Арқаның бір бөлшегі – Баянауыл,Қашаннан қазақ үшін аяулы ауыл.Бұл дала нұрланады, гүлденеді,Заманы туған кезде таяу дәуір.Қазірдің өзінде де тұр..
©  Серік Тұрғынбеков
ОМБЫДАН ҚАШЫП ШЫҚҚАНДА
Ішке түйіп мол мұңын,Өмір – өлім – екі жол.Өзі оқығанОмбыныңТүрмесінде отыр ол.Лас киім,Кір дене,Қол-аяғы талғандай,Бірте-бірте түрмеге,Бойы үйреніп..
©  Серік Тұрғынбеков
АЗАПТЫ ЖОЛДА
Бозала таңнан тұрғызып,Бозбала – Өңкей өрімді.Ниеті жаман,Тіл – бұзық,Бәрінен Сәкен жерінді.Сұстанған – Сұрғылт реңдер,Сідігі шыққан бетінен.– Атады!..
©  Серік Тұрғынбеков
ТҰТҚЫНДА
Ақмола.Сәкен жатыр тас түрмеде.Бағынбай тәртіпке де, дәстүрге де.Қамалын күні бойы қабырғаға,Таланып түні бойы аш бүргеге,Ұрынып ұр да жықтың..
©  Серік Тұрғынбеков
ТАҒЫ ДА АҚМОЛАДА
Ақмола.Совдеп.Қызыл үй.Кірпішпен өрген қос қабат.Қоңырқай салқын күзгі күй,Айтатын болсақ нұсқалап:Беріліп айқай-ызыңға,Бірімен-бірі..
©  Серік Тұрғынбеков
АҚҚУ ӘУЕН – ӘУПІЛДЕК. ХАБИБА ҚЫЗ
Келеді Сарыарқаны Сәкен көктей,Алдында қауіп пенен қатер көптей.Ызыңдап күні бойы ескен желмен,Бір әуен құлағынан қойды кетпей.Бір әуен бірге соғып..
©  Серік Тұрғынбеков
САРЫАРҚАНЫ САҒЫНУ
Үдетіп Сарыарқаның сағынышы,Жүрегі келе жатыр алып-ұшып.Кей кезде көлігінен қарғып түсіп,Кәусары қанғаныншаЖата қалып,Даланың бұлағынан қанып..
©  Серік Тұрғынбеков
ОМБЫДА ОҚЫП ЖҮРГЕНДЕ
Аяқтап,Аз оқуын Ақмолада,Аттанды жігіт Сәкен жат қалаға.Омбыда оқитұғын күн туған соң,Қуанбай – Қу жаныңда дәт қала ма?!О, Омбы!Тағдыры ортақ..
©  Серік Тұрғынбеков
СӘКЕН МЕН ИМАНЖҮСІП
Ауылы Иманжүсіп – «Күйгенжарда»,Шарапат-шапағаты тиген жанға.Әуенін әуелетіп ел айтады,Арналған – «Қалқатайға», «Сүйген жарға».Халықтың қиссасындай..
©  Серік Тұрғынбеков
АҚМОЛАДА
Жетті олар үш күн жүріп Ақмолаға,Шәкіртке бұдан артық бақ бола ма?Әкесі ақ Сәкенін ертіп алып,Түскенде қызыл іңір – тап қонаға.Тағы да түсті үйіне..
©  Серік Тұрғынбеков
СӘДУАҚАС – СӘКЕН
Тәй-тәй басып,Қаз-қаз тұрып,Талпынады – Сәдуақас.Талаптанып,Қанат қағып,Шарқ ұрады – Сәдуақас.Ұясында,Қия-шыңға,Ұмтылады – Сәдуақас.Тұрмай үйде,Ән..
©  Серік Тұрғынбеков
ЖАЙЛАУДАҒЫ ТОЙ
Әуелден жыр құшағы,Ән қойнауы,Атақты Ескененің хан жайлауы.Ғажап қой – Бұл араның бұлағы да,Тіліңе татып қалсаң – балдай демі.Бұл күнде жатар дейсің..
©  Серік Тұрғынбеков
«ПАРТИЗАН САЙЫНДАҒЫ» СОҢҒЫ САЙЫС
Айту қиын маған мұның жайын да,Ей, оқушым, өзің біліп пайымда.Он жеті адам атылғалы тұр, міне – Торғайдағы «Партизандар сайында».Он жеті адам..
©  Серік Тұрғынбеков
ҚҰМКЕШУ – КҮЙІК ҚЫРҒЫНЫ
Тасты менен ТатырдыңАрасында күнде шу.Қазір Кейкі батырдыңМекен-жайы Құмкешу.Кім түгендеп санамақ,Әскері бар екі мың.Құмкешуді паналапЖатқанына жеті..
©  Серік Тұрғынбеков
ДОҒАЛ ШАЙҚАСЫ
Айтпай кетсем Доғалды,Оқушыға обал-ды.Екіленіп келгендеЕткен ісін дұшпанныңЕгжей-тегжей естісеңҰстар едің жағаңды!Полковник ТургеневТоқсан тоғыз..
©  Серік Тұрғынбеков
АҚШЫҒАНАҚ АЙҚАСЫ
Ақ патшаның солдатыШамасы бар екі жүз.Атыс, шабыс боп жатырАқшығанақ – бекініс.Жаудың бетін қайтарған,Шын жауынгер емес пе?!Ақ селеуі..
©  Серік Тұрғынбеков