Бөлім: «Әңгімелер»
Әңгіме, әдебиетте — оқиғаны қара сөзбен баяндайтын шағын көркем шығарма жанры.
Әңгіменің жанрлық ерекшеліктері оқиғаны баяндау тәсілі, композициялық, сюжеттік құрылысы, көркемдік жүйесі арқылы айқындалады. Әңгіменің көлемі шағын, кейіпкерлер саны аз, сюжет ұйытқысын құрайтын оқиғаның басталуы, шарықтау шегі мен шешімі болады. Онда адам, оның өмірі мен тағдыры, аса маңызды деген оқиға жинақы беріледі. Мұнда бір айтылған жайларға қайта оралуға, тәптіштеп баяндауға, ұзақ суреттеуге орын жоқ. Әңгіме жанры аз сурет арқылы көп жайды аңғарта білетін айрықша көркемдік шеберлікті талап етеді.
Жаз күні мейірленіп, барынша жайнаған...
Жаз күні мейірленіп, барынша жайнаған. Аспанда шөкім бұлт жоқ. Тек түстіктегі "Үш қызылдың" баурайында сусыған көкшіл мұнар ғана тыным таппайды.Көз..
© Софы Сматаев
Құбашжан-ау, құлыным-ау, ойпыр-ай, соншама неге жүдеп кеткенсің...
— Құбашжан-ау, құлыным-ау, ойпыр-ай, соншама неге жүдеп кеткенсің! Құр сүйегің қалыпты ғой, балам-ау. Баяғыдан бері бір келмей осынша неге кешіктің?..
© Софы Сматаев
Сәрсеннің ауыз үйі.
Сәрсеннің ауыз үйі. Сықырлауық кереуеттің үстінде дөңбекшіп Қиясбек жатыр. Назары терезеде. Әйнек шынысы көкшіл көздің жас тұнған шарасындай дымқыл..
© Софы Сматаев
Аспанда ақ түбіттей қалықтаған жұп-жұмсақ ала бауыр бұлт теріскейге маңып барады...
Аспанда ақ түбіттей қалықтаған жұп-жұмсақ ала бауыр бұлт теріскейге маңып барады.Шағын станция үйінің алдындағы перронда үшеу түр. Ортадағы Құбаштың..
© Софы Сматаев
Дастарқан жиюсыз қалды...
Дастарқан жиюсыз қалды. Рабиға есікке қадалып мелшиіп отыр. Эльзада да үн жоқ. Мөлт-мөлт көз жасы дастарқанға тырс-тырс тамады..
© Софы Сматаев
Сен, Куваш, глюхенд... ыстық чай іш...
— Сен, Куваш, глюхенд... ыстық чай іш.— Рақмет, Эльза!— Апа, мен қант тістемейді. Куваш бер.— Оу, кішкентай қамқорым! Айналдым ниетіңнен сол..
© Софы Сматаев
Куваш, сен оянады
— Куваш, сен оянады?Эльза аяғының ұшымен тықырсыз басып келіп ұйқтап жатқан Құбаштың иығынан жайлап тартты. Алақанын маңдайына төседі. Ыстығы..
© Софы Сматаев
Шуылдасқан бір топ бала, орталарында шөлмек көз неміс баласы Ганс бар...
Шуылдасқан бір топ бала, орталарында шөлмек көз неміс баласы Ганс бар, ауыл сыртындағы кішкене төбеде сырғанақ теуіп жүр.Қордабай қолдан жасаған..
© Софы Сматаев
Құбаш, тұр! Басыңды көтер. Қолыңды шай, қарағым.
— Құбаш, тұр! Басыңды көтер. Қолыңды шай, қарағым. Тамақ суып барады.Эльза мен Рабиға буы бұрқыраған бір табақ етті алдына қойып, қыбырсыз жатқан..
© Софы Сматаев
Рабиға кимешегінің сыртынан аппақ күндігін қоқырайтып күбірлеп отыр...
Рабиға кимешегінің сыртынан аппақ күндігін қоқырайтып күбірлеп отыр.— Немере сүйем. Шілдехана, бесікке салар жасаймын!.. Уай, той көп-ау! Тұсау..
© Софы Сматаев
Табалдырықтан аттай беріп...
Табалдырықтан аттай беріп, есікті де жаппастан Сәрсен айқай салды.— Қаты-ы-ен! Шам жақ!— Жер майың толып тұр ма еді? Еркек боп тауып әкелсең мен аяй..
© Софы Сматаев
Сәрсен аулада жалғыз өзі мал жайғап жүр...
Сәрсен аулада жалғыз өзі мал жайғап жүр. Екі қой, қызыл сиырын қораға байлады. Ақырды тазалап, бір талын қалдырмай сабанды жинап алды. Содан кейін..
© Софы Сматаев
Үй іші ала көлеңке.
Үй іші ала көлеңке. Құбаш төбеге қарап ояу жатыр. Диірмен тартып отырып Эльза кенет ән шырқады. Мөлдір жіңішке дауыс сыңғырлай жөнелді.Ақ бұлтқа..
© Софы Сматаев
Ертеңгілік мезгілдің қызыл сәулесі қабырғада дірілдейді.
Ертеңгілік мезгілдің қызыл сәулесі қабырғада дірілдейді. Үй-іші толы кемпір-шал. Рабиға әжей дастарқанға барын салған.Шыны-аяқты өзі ұмсына әперіп..
© Софы Сматаев
Төрде шапан астында Құбаш бүк түсіп жатыр...
Төрде шапан астында Құбаш бүк түсіп жатыр. Эльза мен Рабиға пеш түбінде алдарына шүберек төсеп алып, қобыратып жүн түтіп отыр.— Апа, Куваш жазылады..
© Софы Сматаев
Айдау жол айдын мұздай...
Айдау жол айдын мұздай. Жол тайғақ. Шұбар шабан. Жүріс мандымайды.Құбаш күңк етті.— Дұрыс істедім. Десәтнек ашулана берсін, Қалампыр шешей..
© Софы Сматаев
Түс ауа жұмыс басына шойнаңдап жеткен десятник Құбашқа түнеріп келді...
Түс ауа жұмыс басына шойнаңдап жеткен десятник Құбашқа түнеріп келді.— Біздің үйге неге көмір түсірмедің? Айтқан тілді қашан аласың, Аймаңдай?— Қазір..
© Софы Сматаев
Айдау жол айдын мұздай...
Айдау жол айдын мұздай. Тағасы мұқалған шұбар қайта-қайта тайғанақтайды. Тұрып қалады. Тайғанақтап жүріп Құбаш шананы артынан күшене итереді. Итеріп..
© Софы Сматаев
Ей-ей, Аймаңдай! Көзің бар ма...
— Ей-ей, Аймаңдай! Көзің бар ма? Ашсаңшы сығырайтпай! Қайда бара жатырсың? Тоқта!Атжалданып созыла үйіліп жатқан, үстін қар басқан көмірдің қасыңда..
© Софы Сматаев
Рудниктің ескі шпалдан тұрғызған шағын шеберханасы екі кісі қатар айналуға келмейтін аядай-ақ бөлме...
Рудниктің ескі шпалдан тұрғызған шағын шеберханасы екі кісі қатар айналуға келмейтін аядай-ақ бөлме. Бірақ сонда да ішінен адам аяғы арылмайды. Қолы..
© Софы Сматаев
Тоқал үйдің бұрышынан қырындап айнала берген Құбаш Эльзамен соқтығысып қалды...
Тоқал үйдің бұрышынан қырындап айнала берген Құбаш Эльзамен соқтығысып қалды.— Эльза?! Сенбісің? Бұл жерде не ғып тұрсың? Әлі ұйықтамағанбысың?—..
© Софы Сматаев
Шанадан үш тармақ айырды әкелді...
Шанадан үш тармақ айырды әкелді. Рельстің астына тіреп итере бастап еді. Қарағай сабы қақ бөлінді. Айырдың басын бір жаққа, сабын екінші жаққа..
© Софы Сматаев
Бұлт басқан кешкі даланың қою ірімтік көлеңкесі темір жолдың төс табанының түбіне ұйлығыпты...
Бұлт басқан кешкі даланың қою ірімтік көлеңкесі темір жолдың төс табанының түбіне ұйлығыпты. Қатарласа жарысқан қос рельстің бір тіні үзіліп қалып..
© Софы Сматаев
Домбыра безілдей жөнелді.
Домбыра безілдей жөнелді. Әке сабағын ұлы ұмытпапты. Он саусақ машығынан жаңылмапты. Үш-төрт күннен бері әлдебір қуанышпен алып ұшқан кеудеге орнап..
© Софы Сматаев
Өзен...
Өзен. Ойыл өзені. Жағадағы жасыл құраққа бойлай бес-алты үй қатар тігулі тұр. Ортадағы бес қанат киіз үйдің іргесіндегі текеметтің үстінде ақсақал..
© Софы Сматаев