Әңгімелер ✍️

Мөкенов өткен жылдың жазында қызметтен шығып қалды. Шынын айту керек, Абай атындағы институтта оның кеткеніне ренжи қойған ешкім болған жоқ. Жасыратын несі бар, әсіресе естіген студенттер «әділет деген осы» деп бөркін аспанға лақтырып қуанысты. Ұят тағы!

— Қойыртпақ лекциядан құтылдық, — десті олар.

Бірақ бұл қуаныш ұзаққа бармады. Ойда жоқта істің беті өзгеріп сала берді. Жүрегі жұмсақ біреулер табылып, оны қызметке қайта алғызды. Амал нешік, тоқпақ мықты болып, киіз қазық жерге кірді. Қызмет берілді. Басшылар тарапынан істей беріңіз неліктен лебіз білінді. Қаңдай қызмет беруге келгенде «Мөкенов анау-мынау адам емес, ғылым кандидаты, тарих айтатын, шежіре шертетін өнері бар, ІІІ-курсқа СССР тарихынан лекция оқысын,» — десіпті институт басшылары.

— Оқыса оқысын! Енді түзелер.

Бұйрық берілді. Ол лекция оқи бастады.

Мөкеновтың лекция оқуы сөз болғалы қашан. Бірақ бұл жолы да лекцияда саяси қателер, нақты бұрмалаушылықтар кездесе берді. Адал жанды, кірбеңі жоқ студенттер бұған шыдай алсын ба, директор, деканға күнде арыз ететін болды. Олар Мөкеновтың лекциясы қанағаттандырмайтынын ешкімнен жасырмай ашықтан ашық айтып беріп отырды. Қайтіп жасырсын, 1812 жылы Отан соғысы туралы айта тұрып Мөкенов тарихта кездесетін жер атын Кутузов пен бірге соғысқан қолбасшылардың бірі еді деп қиыннан қиыстырып жіберді. Мұндай тарихи шындықты тарихи өтірікшілер ғана бұрмаламай ма? Осындай шикілігі біліне бастағаннан кейін ол бір түлкі бұлаңға салып, былғалақтап көрді. Мөкенов бұрынғы курстарға лекция оқи алмайтынын білдірді. Қалай оқысын? Өтірік айтып бара жатса, студенттер біліп қояды және ымыраға да келмейді, мүлт кеткен әрбір сөзді жібермейді.

— Енді не істейміз?

— Қазақстан тарихынан оқимын.

— Оның сағаты аз ғой, небәрі бір тоқсан жүргізуге жетпейді.

Осы бір сәтте студенттердің арызы тексерілетін болды. Мөкеновке ашық лекция жасау тапсырылды. Алдын ала өзіне ескертілді. Арада бірнеше күн өткен соң, көпшілік аудиторияға жиналып, оны күтіп отырды. Нақ осы күні бір ауыз тұшитын сез естірміз десті отырғандар. Бірақ оған аяқ аяқ астынан көлденең кесел келіп, ауырып қалды.

— Байқұс-ай, қиын болған екен? — Бірақ Мөкенов кеселі ыңғай осындай ашық лекция боларда лекцияға стенографистқа шақырылғанда келетін болды. Осы кезде ауру да қу болып алса керек, тек керек кезінде келе қоятын болыпты.

— Апыр-ай, ақылды ауру екен мұның өзі, — деседі студенттер.

Сөйтіп жүріп ол бір оқу жылында небәрі 90-ақ сағат жұмыс істеді. Бір тәуір жері, жалақы берілер күні Мөкенов касса алдында елден екі сағат бұрын келіп тұратын болды. Мұндай ақша болар күндері ашық лекция боларда жабыса түсетін кесел желмек көтеріліп, ғайып болып, Мөкенов даңғырап жазылып кетіп отыратын еді.

Институт дирекциясы үшінші рет оған ашық лекция оқуға келуі туралы хабарлады. Бірақ ақша алғанда бар Мөкенов лекция оқуда жоқ болып шыға берді. Оған дирекцияның бұйрығын, сұрауы оншама әсер ете қоймады. Тағы бірде ол сол жамбасымен тұрып қалып институтқа келген күнінің бірінде лекцияның сапасы бақыланды. Айтатыны әуелгідегі әләуләйы. Баяғы балдыр батпақ, саяси қате, тарихты бұрмалау тағы тағылар.

Мөкенов лекция оқып мәз таптырар, студенттерге білім берер болмады. Институт директоры алдын ала жергілікті комитеттің келісімімен істегенінен істемегені, сабағынан шатағы көп оқытушыны жоғары оқу орнында оқу-педагогикалық, ғылыми жұмысты жүргізе алмағандығы үшін, жүргізген ғылыми жұмысында, өткізген сабақтарында саяси және нақты қателер жіберіп, оның идеялық теориялық жағы нашар болғандығы үшін қызметтен шығарды. Бұрында қызметтен шығып, арыз айтып үйренген Мөкенов тыныш қоя салсын ба, Қазақ ССР Орта және бастауыш мектептер қызметкерлерінің кәсіподағының орталық комитетіне арыз етті. Кәсіподақ президиумы істі тексерген, зерттеген болып № 91 тоқтам шығарды. Кәсіподақ өкілдерінің көңіліне келмесін, онда тұпа-тура былай делінген: «...Мөкенов қызметтен жарамсыздығы үшін шығарылған және дирекция алдын-ала институт жергілікті комитетімен келіскен.

Мөкенов қызметтен оқу-педагогикалық, ғылыми жұмыс жүргізе алмайтындығы, жүргізген ғылыми жұмысында өткізген сабақтарында саяси және нақты қателер жібергендігі, оның идеялық-теориялық жағы нашар болғандығы үшін шығарылған.

Шынында да Мөкенов өзінің ғылыми жұмысында ірі қате жіберген.

Оқу жылында берілген тапсырманы орындамаған... Стенографияланған семинар сабағы идеялық-саяси төмен дәрежеде өткен... Бірақ Мөкеновтың ғылым кандидаты екені еске алынып қызметке қалдырылсын.

№ 91 протоколдың тарихы мен мазмұны осындай.

Иә, ғылым кандидаты болғандықтан қалдырылған.

Протоколымыз осы. Біз өзіміздің журналистикалық өзгерістерімізді, түзетулерімізді, түзеуімізді енгізбек болдық. Онымыз үшін кәсіподақ ұйымдарынан тану өтінеміз. Ол былай келеді: Мөкеновтың лекциясы, оның сабақ бере алмайтындығы туралы газ болмай институтта бір жиналыс өткен жоқ. Сондықтан № 91 протоколдағы оған ескертілмеген, ол тәрбиеленбеген деген бос сез. Бұл бір.

Аудандық, қалалық партия комитеттерінде, конференцияларда ол талай сөз болып, талай peт қатесі көрсетілген. Бадырайтып бетіне басылған. Ақырында Алматы облыстық партия комитетінде мәселесі қаралып, диссертациясының шикі жері, күлді көмеші көрсетіліп, ашылып тасталған. Дәукеске амал бар ма, ол оны мойындамаған. Без бүйректеніп, бедірейіп тұрып алған. Сол үшін партиядан шығарылған. Оның келешекте институтта студенттерге лекция оқымауы туралы ашып айтылған. Бұл екі.

Әттегене! Мөкенов мәселесін тексеру үшін шығарылған комиссия мүшелері айналдырған үш адам. Олар екі пікірде, өзара ала болып, келісе алмаған. Мұны біліп қойғанымыз үшін де кешірім өтінеміз. Бұнымен үш.

Қандай адам болсын, оның санасы істеген қызметімен қоғамға тигізген пайдасымен белгіленеді. Ал Мөкеновтен оңдай қызмет кере алмадық. Студенттерге судыр, сұйық сездің керегі жоқ. Студенттер қойыртпақты тыңдағысы келмейді. Бұны қоссақ төрт.

Мөкеновтың арызынсыз протокол жасағанымыз оның жанына жаға бермейді, ол үшін кешірім сұраймыз. Мұнымен бес. №91 протоколды толықтырушы фельетонист Қыдырбекұлы деп білерсіз. Протокол жабылды...

1953.