Өлеңдер ✍️

О, дала, құмды дала, ақ шаң дала,
Ойнақтап сәби күнім шапқан дала,
Көсілген көп ғасырдың үстіменен
Жүгірген жүйрік дала, шапшаң дала.
Барасың қайда, қайда жүйткіп тынбай?
Дамылсыз дауыл қуған көк бұлтындай,
Немесе кеме жыққан асау толқын
Дүниенің ең бір алып мұхитындай.
Немесе ақ жұлдыздай аққан дала,
Байқаған ол ағысты аспан ғана,
«Мүлгіген мүкіс құлақ меңіреу», — деп,
Талайлар саған жала жапқан дала.
Олардың миы мешеу қозғалмаған,
Аузыңда ақыл жұмсар сөз қалмаған,
Аяқпен құр жыбырлап жүргенге мәз
Тобасыз не демейді тозғанда адам?
Ағасың, аққанда да зырлап ақ сен,
Көрінбес көзге шапшаң бір қанатпен.
Ағасың, ағысынды күн біледі,
Ай бағып, өткір жанар, нұр қабақпен.
Жүйткисің, жүйткуінді тау аңғарған,
Сілкінсең шатынап барып, әрең қалған
Біледі дариялар, өзен-көлдер
Арнасын саған қарап сан аударған.
Ұшқан құс, жүгірген аң бәрі таныс,
Мәңгіге тыйылмасын кәрі шабыс —
Дейді де олар дағы жүгіреді,
Ұлы бір қозғалыстан болмас қалыс.
Дәл солай жер зырлайды күнді айналып
Тұңғиық кеңістікті тынбай жарып.
Талайлар талай ғасыр келді адасып
Үлкен жер айналарын білмей қалып.
Ағасың әмбе солай, тұлпар дала,
Жүйткуге, жүгіруге іңкәр дала,
Мен дағы ағысыңды келем сезіп,
Шыққанда жазығыңа бір сәл ғана.
Әнекей, ақты киік өзің болып,
Қарадым мөлдір жасқа көзім толып,
Аспаннан сорғалады қыран дағы
Қиядан қылаң берген қызыл керіп.
Жан-жағым зымыраулар, сорғалаулар,
Деместен арғымағым жолдан аунар,
Қосылып қайран жүрек кете барды,
Қасиетті туыстықты содан аңғар!
Содан соң, ақын, киік, қыран болып,
Бастадың тағы да сен ұлан жорық,
Жалғайды күн мен сенің екі араңды
Тіршілік үзілмейтін бір ән болып.
Зымырайды қос киік
Ақ көбікке боянып,
Қасуа жолмен қасқиып,
Біз келеміз таянып.
***
Біз келеміз қарауға,
Келбетіне жан құштар,
Жел жинайды танауға
Зәресі жоқ байғұстар.
Тимейміз деп айтуға
Тілді ұғатын олар жоқ.
Мына беттен қайтуға
Бізде дағы амал жоқ.
Болмасын бұл асылық,
Ғажап сурет — қараңыз
Ұлытауға асығып,
Киік жегіп барамыз...
***
Ой да киік, қыр киік,
Сағым ойнап, сел жүзіп.
Ағады ылғи жылмиып,
Мүйізімен жел сүзіп.
Аңшы жігіт ынтықты,
Сәт екен-деп әдемі!
Шығар кез де мылтықты
Алмағанбыз әдейі.
Бауырларын жазып ап,
Жортуын-ай бүлкілдеп.
Келеді аңшы азырақ,
Арт жағымда күңкілдеп.
— Айқой, аға,
шақ төздім,
Айтыңызшы, өзіңіз.
Киік баққан совхоздың
Директоры ма едіңіз?
***
Алған беттің бәрі жөн,
Ұлытаудың алабы,
Алдағы бір сары жон
Қозғалғандай болады.
— Қараңдаршы, жігіттер,
Бара ма анау жер жүріп?
— Оның бәрі — киіктер,—
Деді маған ел күліп.
Шаң бұрқ етті сол шақта,
Салды дейсің асырды!
Ылғи сары моншақтай
Қырдан төмен шашылды,
Ағып барып оқ бойы,
Қаны қайнап тасқанда,
Өзін-өзі доптай ғып
Лақтырады аспанға.
Көзіме түк сенбедім,
Әрі жағамды ұстадым,
Менің тұңғыш көргенім
Киіктердің ұшқанын!
Сонау аппақ сағымға
Жете беріп, басылып,
Ырғып кеткен шағында
Тұрды көкке асылып.
Шіркін, осы суретті,
Алса шапшаң түсіріп!
Қарар едің тірліктің
Мағынасын түсініп!
***
Бейбіт дала, еркін жел,
Киіктердің мекені,
Көзіңе әсем келтірер
Тыныштықтың не екенін.
Мезгіліңнің қандайын,
Мейіріміңнің нендейін!
Рахат көрік — дап-дайын,
Көңіл жұмсақ, кең пейіл.
Көсіледі қыр мынау
Қойны толы еркелік.
Дене таза, жүрек сау,
Жан құлшынып, белсеніп.
Құйылады нұр саулап,
Жаңғырығып сарайың.
Ой-қиялың бір самғап,
Билеп биік талайын.
Айнымайтын анадан
Құшақтайсың даланы.
Ең алғашқы дін аман
Күніңді еске салады.
***
Еш зілі жоқ ойында,
Сөйлейді аңшы-дос кісім:
— Біздің таудың бойында
Киіктер бар тас мүсін.
Келіп кейде соларға
Әлгі нағыз киіктер,
Тартпақ болып қоғамдап,
Танауынан иіскеп.
Жағдай сезіп басқа бір
Үндемейтін туыстан,
«Қой, мынау бір тас бауыр!»
– Десіп көңіл суысқан!
Мәз болады жігіттер,
– Соқ, байғұсым, соқ, соқ! — деп
– Салқын тастан үміткер
Киігінде ес жоқ, — деп.
– Бәлкім рас шығар, — деп,
Қостаймын да ойланам.
Не көп, жұмбақ сырлар көп
Тағдыр қатал ойнаған.
«Қайтсе де ұқсас осы — деп,
— Не туысы, досы» — деп,
Өзіміз де тірлікте
Сол секілді біреуді
Қоймаймыз ба биікке?!
***
Адал дала, сәби дала киіктей,
Біз ылдидан бірте-бірте биіктей,
Ұлытауға жоғарылап келеміз
Жол бойында еш қиынға килікпей.
«Сары кеңгір»,
«Қара кеңгір» - бал сулар,
Мұңлы тарих, мұнаралы мол сырлар,
Құлан атқан, құнға батқан есер күн,
Алаш бұзған Алашахан, Жошылар.
Бәрін айтып жатпадым мен тәптіштеп,
Жақтайтұғын жағдайы жоқ жақсы іс деп,
Сен халықтың өнерін тік көтеріп,
Тұрсың асқақ биік-көкке басқыш боп.
Батыр дала, барың сенің зор бақыт,
Кең кеудеңнен кербез сарай орнатып,
Жаңа ұрпағың жатыр оны жаңғыртып,
Тереңдегі қазынада қол батып.
Алтын, жез де, ақ күміс те өзінде,
Барлық шындық шешен айтқан сөзінде,
Әсемдігің әдемі өскен бөбек пен
Шапқылаған құралайдың көзінде.
Халық тату, ел бірліктің даласы,
Азат еңбек, еркіндіктің даласы,—
Зымырайсың, болашаққа ағасың
Сен жүйріктің, ор киіктің, даласы!