Ақылым сенен артық деп
Асқақтап менен нетесің?
Басқалар бір «тантық» деп
Жалғыз сен кімге жетесің,

Өрт таптаған жердей-ақ
Маңайың гүлсіз қараяр,.....

(Александр Сергеевич Пушкинге)

Арнадым бұл жырымды, ақын, саған
Тәңірісі сұлу сөздің ағындаған.
Тәкаппар данышпаным, қабылдашы
Бір сыйды құрмет еткен сахарадан.

Кіршіксіз күміс судай музаң тәтті,
Бал болып талай жанды таңырқатты
Балқытып терең сырмен жан иесін
Жүректе махаббаттың отын жақты.......

(Николай Островскийге)

Гүлденіп талант құлпырып,
Сәулеленсе көрмеде,
Талпынып асқар құзына
Ойнақтаса көрмеде,
«Ұланым» деп сүйер жұрт
Сұңқарына теңгере
Жұрт сүйгені өлместік
Атақ болар пендеге,
«Шынықтырып болатты»
Басқан көрік терлене,
Жоғалмастық ол мұра
Тарихтайын көмбеде,
Ол мәңгілік жүректе
Түспе ойыма әр неме.........

(Спортшы қыздарға арнаймын)

Жүзі гүлдей жайнаған,
Қарақат көзді қарындас.
Киіктей тауда ойнаған.
Сағымменен аралас
Көзіме менің көрінді.
Көрінді де салды ой,
Ақ жібектей төгілді
Ақ арудай біткен бой
Ат секірмес биіктен
Ақ алмастай жарқырап,
Ақ бөкендей атылды
Аңтарылды жұрт қарап.
Тұр ем қатып көз тігіп,
Атылған киік лағына......

I
Дала да аппақ, көк те аппақ
Сықырлайды басқан жер.
Ысқырады борандап,
Қысқы ашуға мінген жел.
Қарлы құйын аралас,
Құтырады, тынбайды.
Арыстандай араны аш,
Жата қап жер тырнайды.
Күндіз-түні сабылып,
Кезеді елдің қырларын.
Жел құсып, қар жамылып,
Көрсетеді тырнағын.
Қайыстырып жер бетін
Қармен аппақ көмеді,
Көрсетем деп келбетін
Аяз атаң келеді —
— Ей, балалар, балалар!.....

Қамқадан қара тон киіп,
Қабағың қарыс жапқанмен,
Қайғыны жасың жуа алмас.
Қақ айрылып жүрегің,
Қасіретке қалың батқанмен,
Қара бір көзің суалмас.
Қас қаруын аямас,
Қасиетің өшер басыңнан.
Қаралы қатып орны деп,
Қарындас кетер қасыңнан.
Қайратқа жеңдір қайғыңды,
Қамықпа, ерім, жас төгіп,
Қап-қара тұмам қаптасын,
Жарқыра күндей бір сөгіп......

Туғанмын бақыт құшақтай
Өмірдің сәулет нұрында.
Туғанмын азат анадан,
Туғанмын совет жылында.
Туғанмын жарық өмірге
Деген анам «күл, бөбек!»
Туғанмын қарап мен күнге
Туысым ерек, бір бөлек.
Туғанмын таңда,
Самал жел
Сипады жұмсақ қолымен.
Өсірді анам,
Есірді ел.
Еңбектің сара жолымен.
Сан жығылдым,
Сан тұрдым,......

Жауқазын жасау жер-ана,
Гүлденіп жұпар жағынып,
Үкілі жібек, бай мәнер,
Алқасын алға тағынып.

Тұрған кез еді қымбатты,
Жер мәуесі салбырап.
Аспан ашық айнадай,
Алтын айы албырап.......

Ышқына бір соқты боран қуырып,
Әлек салды жер өкпесін суырып.
Діріл қақты, қалшылдады дүние
Қыл тұзақта тұра қалды буынып...
Қысылды ауыл, жан қалмады саспаған,
Қорықты күннен қабағын бір ашпаған.
Толған үрей кернеп кетті өмірді
Сұп-суық бон тұрды жылы баспанаң.
Сонда тудым... Ызыңдап жел ойнады,
Мен туды доп ашуын күн қоймады.
Тарсылдатты терезе мен есікті,
Солай күлді, солай тойын тойлады...
Боран айдап, жел сабалап, қар басты,
Өмір, өлім арпалысты, арбасты.
Шырылдаған жұтам деді мені де.
Қанды тырнақ жас денеме жармасты.
Ленин деді, ерді қазақ даласы.....

Лениншіл комсомол!
Қатарында болдым мен де жалынды,
Бесжылдықтар белестерін бірге астым,
Құрдым завод, бөгестім зор ағынды,
Бар майданда бірге аттадым, бір бастым,
Сенен алдым үлгілерін еңбектің
Бөгеттерді қиратуды күреспен
Үйреттің сен, қиыр шетке мен кеттім,
Шахтада ауыр, жүрдім иін тірескен.
Қаздым жерді, кен қыртысын копардым,
Екпінді боп топтың алдын бермедім,
Арман еттім көркеюін Отанның,
Құлашымды шығандарға сермедім.....

Россия!
Сөз айтамын саған арнап.
Бүкіл әлем тыңдасын
Жүрек сырып!
Құшағыңды аш
Туысқан
Ұлы халық!
Күлім қағып қабылда
Ақын жырын.
Маған қазақ тапсырды
Айт деп саған!
Өз сәлемін,
Өз сөзін жүрегінің
Білсін деді,
Бар әлем.....

Артымнан ай туғандай,
Алдымнан күн.
Түнде жұлдыз күлімдеп,
Қағады ым.
Мөлдір бұлақ,
Сырлы өзен суы тұнық
Кенет сылдыр етет те,
Болады жым...
Аппақ болып көсіліп,
Бұйраланып,
Бұрқ-сарқ ағып, көпіріп
Жатар жайқын.
Мөлдір судан бетімді
Көрейін деп......

Отты жүрек,
Өткір сөз, ақыл кені,
Сен өмірдің
Тереңнен ұқтың тілін.
Арман етіп
Халықтың келешегін,
Жырға қостың
Тербедің елдің сырын.
Жеттің бізге
Нажағай жарқылыңдай,
Бұлтты күндер
Көгінде ойран салған!
Жеттің тотсыз.
Өмірдің алтынында,
Жеттің бақыт күніне
Еткен арман......

(Отан соғысы үстінде ерлікпен қаза тапқан үш орденді капитан Әбікей Жанұзақұлына арнаймын)

Әбікей, сені жоқ дейді,
Әділ ме, тегі, осы сөз!
Ақ жарқын, албырт, асылым,
Өмірден кеттің қалай тез?!
Айтуға аузым бармайды,
Ақиқат түбі қайғы-зар,
Аһ ұрып достар естіген,
Ал қара көзден жас тамар,
Есімде әлі ізгі өмір,
Екеуміз бірге жүрген шақ,
Ертегі болды енді о бір,
Қасымнан кетті алыстап......

Екінші түрі

Сыртың сенің жылтырар, ішің мұздап,
Сөз айтасың әркімге сен жалғыздап,
Бітеу жара секілді тырыс - тырыс етіп,
Жұмбақ денең тұрады әр күн сыздап.
Өз бөркін қолыңа өзің алып —
Көтересің қоям деп бұлтқа апарып,
Бос бөшкедей жел үрген даурығасың,
Жын қақ қандай жүресің жалаң қағып.
Кейде тұман, сағымдай, кейде мұнар,
Секілді булы булау шақтарың бар.
Сайқалдықпен безейсің тіл - жағыңды,
Бір жансың атақ құмар нәпсі құмар........

Сырсыз емен, сырым көл,
Қасымда күнде сырласым.
Жазайын елең өрнектеп,
Інішегім тілек қылғасын.
— Айтшы кәне, жан аға,
Сырыңды інің тыңдасын?
— Тыңдашы, қалқам, кәнекей!
Ақының — ағаң жырласын.
— Жырлашы, аға, жырлашы?!
Су ма екен жырың, бал ма екен,
Тыңдашы дейсің тыңдашы,
Мен тыңдары бар ма екен?
— Балдай тәтті — бал қалқам,
Қорғаным, сәулем, жұлдызым.......

Қанды майдан дауылдардан бірге өткен
Аға халық, сенімен бір өмірім.
Досқа күндей, жауар бұлттай жауға өктем
Өз туысым деп атамас сені кім!

Орыс ұлы, сені қалай жырламай,
Егер менде жүрек болса адамдық!
Мен барыммен борыштымын бір саған,
Сен туғыздың, қайта біздер жаралдық ......

Қайда естідім, сенің нәзік үніңді?
Бар денемді билеп алып барады.
Қайда көрдім, сенің бауырым, жүзіңді?
Бір ыстық от жүрегімде жанады...
Бұл от кептен көкірегімде лапылдап
Жанып тұрған махаббатым, қарағым,
Қыздырды оны сенің даусың саңқылдап,
Дәл шағырмақ ыстығыңдай даланың.
Қайда көрдім, қайда естідім үніңді?
Туысқаным, өзің айтшы қинамай!
Бар келбетің көз алдымда бүгінгі...
Тоқтамаймын сені білмей, жырламай...
Кім еді деп, сұрамадың атымды
Отандасым деген жалғыз сезіммен,
Бек таныдым... қоштасқаның ақырғы—
Міне есіме түсті сенің сөзіңнен........

I
Табыс, байлық жолымен келді майға
Отаным
Күн бе, ай ма,
СССР кетті зырлап.
Жер серігі, баллистік ракета, әлем көрді,
Мен оны жатпа жырлап,
Саналмайды атомдық бомбалардың
Жаңа түрі,
Тоқтаттым,
Бұзылмасын: мектеп үй,
Қырылмасын соғыстан
Адам ұлы,
Біздегі ұра
Бастағанмын
Компартия.
— Кәне сен,....

Кешіктің сен,
Келмедің сен, зарықтым.
Шыдар деген үмітіңді жаңа ұқтым.
Күт демедің,
Мезгілінде таппадың!
Төрде тұрды,
Орныңды көп сақтадым...
Енді келіп өз қолыңды ұсындың,
Өкініш жоқ...
Жан сырыңа түсіндім.
Кешір мені!
Жұбайым бар қасымда,
Саған жер жоқ біздің оттың басында.
Сен кетерсің,
Маған теріс қарарсың!
Жүзі суық жат адамға санарсың.
Қалар менің дастаным боп жазбаған
Екі жалын бір жүректе маздаған.....

Қаңтар күйі қарт боран
Жынданады айғай сап,
Аш арыстан сымбатты
Азу тісі сақылдап.
Абыржымай, ақырын.
Теңселеді қара орман,
Мұздай темір құрсанып
Түн қатады партизан.
Түн қатады партизан,
Қар құшады, мұз жайлап,
Қалтырамас біреуі,
Көр қылсаң да ойбайлап.
Қатал, қайсар жүрегі
Қайтпас боран кәрінен,
Қымбат елдің намысы
Партизанға бәрінен......

Кәрі дүние шайқалды тағы да бір,
Торлады бұлт күн көзін, басты ауыр зіл.
Жарақты жау жалмауыз ажал - сынды
Келсін маған» деп менің алдымда тұр.
Кеттім. Қауіп дүниесі еншім менің,
Садағыңмын, қасиетті Отан, сенің.
Қанды жорық жолына бірге аттан,
Жарып шығар кеудемді өлеңдерім!
Нағыз баса табанды, сұр шинельмен,
Шықтым жолға достар көп қасыма ерген,
Оның Шолпан жұлдызың сөнбесін деп,
Қысқа ғана қоштастым туған елмен......

Құрыштай нық,
Кеуделі тік,
Ту ұстап
Жұмысшы тұр:
Сап-сап адам легінде.
Қаптаған гүл
Миллиондар бір.
Бір штаб:
Отанымда, біздің
Совет елінде,
Жұмысшы тұр
Тудай нұрлы,
Көтеріп жыр,
Кеудесі кең алып жас,
Тұр жарқылдап,
Үн саңқылдап:....

Жанымда зәулім ағаш,
Бұтақтары толған алма,
— Ағын соған қойныңды аш
Ал құшақтап қапы қалма.
Қойнымды аштым кел дегендей,
Алмадайын алқаларға.
Құшағыма ең дегендей,
Наз көтерер сүйген жарға.
Күнді сүйе көріктеніп,
Қан қызыл боп піссін алма.
Бұтағынан үзілсін де
Аузыма кеп түссін алма.
Сыбдыр етті алма ағашы,
Сықақ етіп күлді ме әлде?
Тым кекжиді ұшар басы
Мені мазақ қылды ма әлде?
Ашу қысты бар денемді......

Мраморлы Мавзолейдің,
Кіріп келсем ішіне.
Көзін жұмып жатыр Ленин,
Дақ түспеген түсіне.
Бұл:
Ұлы жан, терең мұхит...
Қалың ойға батқандай.
Бұл әлемге күн нұрындай,
Жаз бергендей — атқандай.
Қолтығынан қызыл жұлдыз
Шығып күлім қаққандай,
Барлық әлем жан рахатын,
Содан ғана тапқандай.......

Құлпырды құмайт, жапты орман
Колхоздың еңбек даласын.
Жарқылдап күлді бар адам,
Аралап тоғай арасын.
Сасырды сусыз қаңсыған
Тотыдай тоқсан түлеткен
Жаудырды ел алғыс - алғыстан
Кесемге, сүйген жүрекпен.
Аңызақ соққан күндіз - түн,
Шөлдерге бітті жана тұр,
Ырысы болды колхоздың
Құм сауырын басты гүл......

Ұрыстан кейін бір солдат
Днепрге қарады.
Сүйгісі келді құшақтап
Өзі отырған жағаны.
Бұрқанды асау Днепр,
Толқынды беті шымырлап,
Секілді терең бейне өмір
Солдатқа бір сөз сыбырлап..,
Үзіліп солдат үн қатты
Сөзімнің тоқсан тілімен.
Минуттер өтті тым тәтті
Бара - бар ғашық сырымен...
Құшағын жаза, емірене,
Тақады суға маңдайын......

Күркіреп күн, көктеп жаңбыр құйылды,
Жарқыл қақты нажағайын үйірді...
Лезден - ақ даланы сел қаптады,

Су кернеді сай-саланы, қиырды.
Үнсіз тұрған жыралар да тіл қатты,
Жаңбыр селі жан бітірді — жырлатты........

Сен сүйесің жаныңмен Отаныңды,
Өзің өскен жеріңді, совет елін,
Сен сүйесің аспанда шық қан күнді,
Сен сүйесің, еліңнің келешегін.
Сен сүйесің көсемді, алтын заңды
Бақытың мен арыңдай адал сақтап.
Сен әкем деп атайсың ұлы адамды,
Ол сөзіңді жаныңмен жүрсің ақтап.
Сен сүйесің коммунист партиясын
Өз анаңдай өзегін жарып шыққан,
Адалдығын, ақылын қайыспайтын
Талай өрт пен дауылдан алып шыққан......

Аспанды кезе көк бойлай,
Саңқылдады самолет.
Ойынына бір тоймай,
Таңырқады жер мен көк.

Самолетте сансыз ұл,
Ұшырған, ұшқан көкке асқан,
Қорғауға елін дайын тұр,
Өткір болат — алмастан.......