Судың биологиялық рөлі (Биология, 7 сынып, I тоқсан)

Пән: Биология
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Су және органикалық заттар
Сабақ тақырыбы: Судың биологиялық рөлі
Осы сабақ арқылы жүзеге асырылатын оқу мақсаттары: Оқушылар орындай алады:
1. Судың қасиеттерін зерттеу (тәжірибе негізінде)
• беттік керілу;
• тұщы және тұзды сулардың қайнау және қату температуралары;
• су – еріткіш ретінде;
• адгезия және когезия.
2. Тәжірибе нәтижелерін талқылау
3. Судың маңызы және оның рөлін сипаттау
Сабақ мақсаттары: • Судың қасиеттерін зерттеу үшін бірнеше тәжірибе жүргізеді: беттік керілу, балқу және қайнау температурасы.
• Анықталған қасиеттердің тірі ағза үшін маңызын талқылайды.
• Көптеген маңызды тіршілік үдерістерінің судың қасиеттеріне негізделгенін түсінеді.
• Табиғаттағы және тірі ағзалардың тіршілігі үшін судың маңызын және оның рөлін демонстрациялайды.

Ынтымақтастыру атмосферасын құру. Сәлемдесу.
Бүгінгі сабақтың тақырыбын және мақсатын анықтау ...
(С) Оқушыларға стаканға құйылған су беріледі. Және суға қарап не байқағандары сұралады: түсі (мөлдір, таза), иісі (иіссіз), физикалық күйі (сұйық). Енді су келесі стаканға құйылады.
*Не байқадыңыз? – су ағады. *Демек, судың қандай қасиеттерін байқадыңыздар? – қандай да бір көлемі болмайды.
Оқушылар өздері байқаған суға тән физикалық қасиеттерді тізіп дәптерлеріне жазады. Содан соң молибудтар көмегімен су молекуласын құрады және кіріспе сұрақтарға жауап береді:
• Демек, Су ...
• Су не үшін қажет?
• Судың табиғаттағы рөлі қандай?

Жаңа сабақ тақырыбы мен мақсаты тақтада көрсетіледі.
(М) Жаңа сабақты түсіндіру.
Оқушыларға жалпы суға тән қасиеттер туралы қысқаша ақпарат беріледі:
• беттік керілу;
• сулардың қайнау және қату температуралары;
• су – еріткіш ретінде;
• адгезия және когезия.
(Т) Оқушылар судың қасиеттерін толығырақ зерттеу әрі түсіну үшін топта шағын зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Зерттеу жұмысына арналған нұсқаулық таратылып беріледі.
Беттік керілу
• Стаканға толтырып су құйыңыз және оның бетіне абайлап қағаз қысқыштар (скрепка) қойыңыз (скрепка бірден суға батып кетпеу үшін, әуелі салфетка қағаздың қиындысын қойыңыз, ал үстіне скрепканы қойыңыз). Скрепка судың бетінде қалады да, қағаз суға батып кетеді. Жуғыш заттың судың беттік керілуін қалай жоятынын көру үшін, суға бір тамшы жуғыш затты қосыңыз. Не байқадыңыз?
Сол кезде скрепка судың түбіне батып кетуі керек.
• Шағын диаметрлі тиынды (мысалы 10 теңге) тегіс жерге орналастырыңыз және тамызғымен тиынның жоғарғы бетіне бір тамшы су тамызыңыз. Осы тиынның бетіне қанша су тамшысы сиятынын болжаңыз. Су тамшыларын су тиынның шетінен ағып кенкенге дейін тамыза беріңіз. Не байқадыңыз?
Беттік керілуге байланысты су тиынның бетінде жоғары көтеріле береді.
Қайнау және балқу температурасы
• Екі полиэтилен пакетті судың шаршыларымен толтырыңыз. Бір пакетке ас тұзын қосыңыз және араластырыңыз. Осы пакеттегі су түгел еріп кетуі керек. Екі пакеттегі судың температурасын өлшеңіз. Не байқадыңыз? Қалай ойлайсыз, сонда теңіз суы ма, әлде мұхит суы ма қыста қатып қалатын?
Тұз қосқан пакеттегі мұз еріп кетеді, судың температурасы 00 C шамасында болады. Осы себепті мұхиттардағы сулар қыста қатпайды.
Су – еріткіш
• Стаканға су құйыңыз және оған 1дана қант түйірін салыңыз. Аздап араластырыңыз. Не байқадыңыз?
Қант еріп кетеді.
Эксперименттен кейін оқушылар өз топтарында судың осы қасиеттерінің тірі ағзалар үшін маңызы туралы талқылау жүргізеді.

(С, М) Оқушылар зерттеу барысында анықтаған суға тән қасиеттерді берілген иллюстрациялық суреттермен байланыстыра отырып тірі ағзалар үшін маңызын сипаттайды.

• беттік керілудің арқасында су тамшыларға жинақталады, сонымен қатар, судың молекулалары өзара тартылады (когезия) және осы қасиеті судың сабақ бойымен жоғары көтерілуіне мүмкін жасайды;
• тұзды судың қату температурасы тұщы суға қарағанда төмен, сол себепті мұхиттардың сулары қыста қатпайды;
• жоғары температурада су буланады, осының арқасында дене салқындайды.

(Тж) Оқушыларға судың маңызын және оның ролдерін сипаттау үшін келесідей ұғымдарды қолдана отырып, шағын есеп не презентация дайындау ұсынылады:
• Зат алмасу
• Фотосинтез
• Су – еріткіш
• Термореттелу .........