Тарих | Тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастыру

Мазмұны
Кіріспе
I Тарау Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары
1.1 Өлкетану тарихы бойынша жұмысты ұйымдастыру және жоспарлау............5-7
1.2 Тарих сабағында тарихи-өлкетану материалын жинақтау..............................8-12
1.3 Тарихи өлкетанудың дерек көздері, археологиялық зерттеу жұмысы........13-14
II Тарау Тарихи өлкетану жұмыстарын ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері
2.1 Тарихи өлкетану материалын тарих сабағында пайдалану әдістері............15-17
2.2 Өлкетану жұмысына арналған сабақ типтері..................................................18-22
Қорытынды.....................................................................................................................23
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ................................................................................. 24
I Тарау Тарихи өлкетану жұмыстары және оларды ұйымдастыру жолдары.
1.1Өлкетану тарихы бойынша жұмысты ұйымдастыру және жоспарлау.
Туған өлке деген атаудың қамтитын территориясы бірыңғай бола бермейді.Кейбір мектеп өз ауылы мен төңірегін, мектеп орналасқан қаланы,не белгілі бір ауданын,енді бір мектеп аудан, тіпті облыс территориясын зерттеуді мақсат етеді.
Сондықтан мектептегі өлкетану жүмысын шу бастан дұрыс ұйымдастырып, жүмысты мұқият жоспарлаған дұрыс. Әдетте өлкетану жүмысының жоспары мектептің бүкіл оқу-тәрбие жүмысы жоспарының құрамды бөлігі болып саналады және де көбіне сыныптан, мектептен тыс жүмыстар жоспарымен бірге жасалады. Сондықтан сол үлкен жоспармен үйлестірілуі тиіс. Тәжірибеде байқағанымыздай бұл жұмысты көбіне тарих, география, әдебиет пөндері мұғалімдері бірлесіп ұйымдастырады, бұл жұмыс жүргізу үшін қолайлы.
Туған өлкенің материалын жинағанда алдымен мектептің оқу-тәрбие жұмысына, тарих және басқа да пәндерді оқытқанда қандай материалдардың қажеттігі ескеріледі және де оларды қайдан, қандай объектілерді зерттеп алуға болатыны анықталады. Осыдан кейін барып тарихи өлкетану жұмысының мақсаты мен міндеттерін белгілеуге болады.
Алдымен өлке тарихынан алынатын фактілер мен оқиғалардың төмендегідей талаптарға сәйкес келгені дұрыс:
а) алынған материалдың осы өлке тарихына ортақ, аса маңызды және де оқушылардың бүкіл еліміз тарихымен қоса түсінуіне ыңғайлы, қиындық келтірмейтін болуы;
ә) анық, айқын эмоциялы фактілері бар оқушылардың санасына да, сезіміне де әсер ететіндей болуы;
б) мүмкін болғанынша оқушыларды қарапайым болса да зерттеушілікке қатыстыруға жағдай жасауы;
в) оқушыларда қоршаған ортаны бақылай алу білігін қалыптастыруы
және де оларда күнделікті қажетті істерге қатысу қабілетін дамыта алуы;
г) оқушыларда туған өлкеге деген қадір-құрметті оята отырып, сол арқылы туып-өскен өлкеге, Отанға деген сүйіспеншілікті қалыптастыруы керек.
Тарих пәнінен жүргізілетін сыныптан тыс жөне өлкетану жұмыстарын мұғалімдердің басшылығымен жоғары сынып оқушылары жүргізеді. Ол үшін оқушылардан арнайы қоғам құрылады. Ол жүмыс жоспарын жасайды, жоспар оқушылардың белсене қатысуымен талқыланып, ұсыныстар мүмкіндігінше ескеріледі. Осы жоспардағы мектептен тыс жүргізілетін жұмыстардың көбі туған өлкені зерттеуге қатысты.
Төменде көпшілік мектептерде өлкетану жүмысына қатысты жоспарларда жиірек кездесетін іс-шараларды атап өтейік.
1. Туған өлкені зерттеуді үйымдастыру жүмыстары.
2. Тарихи-өлкетану қоғамын қүру.
3. Тарихи-елкетану экскурсиялары.
4.Тарихи-өлкетану ескерткіштерін зерттеу үшін алыс жерлерге жорықтар ұйымдастыру.
5.Археологиялық жұмыстар жүргізу, археологиялық экспедицияларға қатысу.
6.Тарихи-елкетану бұрышын, залын, бөлмесін ұйымдастыру.
7.Тарихи-өлкетану кешін дайындау және өткізу.
8.Экспедиция қорытындысы бойынша есеп беру және тақырыптық көрме ұйымдастыру.
9.Тарихи-өлкетану тақырыбына конференция, пікір-сайыс, талқылаулар ұйымдастыру.
10.Тарихи-өлкетану жұмысыньң барысы туралы бюллетень,қабырға газетін, қолжазба журналдарын шығару т.б.
1.2 Тарих сабағында тарихи-өлкетану материалдарын жинақтау. Оқушылар экспедицияларда, жорықтарда көргендерін, байқағандарын, кездесулерде естігендерін, археологиялық қазбаларға қатысып, тапқан заттарын т.б. мектепке әкеледі. Біріншіден, өлкедегі тарихи ескерткіштер (археологиялық қазба жүмыстары жүргізілген жерлерден табылған заттар, тарихи, мәдени орындар т.б.); екіншіден өлкенің тарихын баяндайтын түрлі әдебиеттер; үшіншіден өлке тарихына байланыс-ты баспасөзде жарияланған материалдар; төртіншіден, тарихи оқиғаларға қатысушылардың естеліктері (көбіне жорықтарда, экспедицияларда кездескен куәгерлердің естеліктері); бесіншіден өлкетану музейлеріне экскурсия жасағанда жинақталған материалдар.
Жинақталған материалдардың бәрі уақтылы талданып, сарапталып, мектептегі арнайы бөлінген орынға қойылғаны дұрыс. Осыдан барып бірте-бірте өлкетану бұрышы, залы, бөлмесі не музейі ұйымдастырылатын болады.
Қазақстан тарихының өлкетану жүмысында зерттелетін негізгі тақырыптарының үлгісі.
1. Экономика мен мәдениет мәселелері. Өлкенің ертеден осы кезге дейінгі шаруашылығымен таныстыру. Халықтың түрмысы мен кәсібі. Осы салаларда өлкеде болған өзгерістер. Мәдениеттің дамуы. Өлкенің аталған салаларындағы белгілі қайраткерлері.
2. Мектеп тарихы. Қазақстанның көптеген мектептерінің ұзақ тарихы бар. Жеке мектептердің ашылғанына 100 жылдай болған.30-50 жыл өмір сүрген мектептер көп. Сол ондаған жылдар бойы мектеп — өз өлкесінің мәдени ошағы, халықты сауаттандырудың шамшырағы болды. Мектеп бітірушілердің арасынан қаншама белгілі қайраткерлер шықты. Бір ескеретін жағдай, Кеңес өкіметі жылдарыңдағы мектептердің тарихын, атқарған қызметін нақты фактілермен нанымды етіп көрсету, әділ бағалау. Халыққа білім беру саласындағы ардагерлердің ерен еңбегін көрсете отырып, оқушыларымызды олардың үлгісіне тәрбиелеу.
Ескерткіштер мен белгілі тарихи орындар. Әрбір қалада, аудан территориясында сол өлкенің материалдық және рухани өмірін көрсететін тарихи, мәдени ескерткіштер баршылық. Сондай-ақ тарихи фактілер, оқиғалар болған тарихи орындарда жеткілікті. Мүндай ескерткіштер Тәуелсіздік алғаннан бері анықталып келеді. Ұлт-азаттық қозғалыстар, көтерілістер болған тарихи орындар, мавзолей, ғимарат сияқты сәулетті кесенелер, аттары ұмытуға айналған тарихи тұлғаларға қойылған, салынған ескерткіштер, қайраткерлер есімдері берілген ауылдар, қоныстар, көшелер, мектептер бар. Жоғары сынып оқушылары осындай белгілі орындардың, қайраткерлердің та-рихын білуі тиіс. Мұның бәрін өлкетану жұмысы таныстырады. Ол үшін өлкетану үйірмесінің мүшелері ескерткішті зерттеу үшін арнайы экскурсия (не экспедиция) ұйымдастырады.
Оқушылар мұғалімнің басшылығымен: а) ескерткшпің қай жерге қашан салынғанын анықтайды; ә) ескерткішке қатысты тарихи оқиғалар мен фактілерді зерттейді; б) жинақталған материал негізінде ескерткіш тарихын жазады; в) осы жазғандары негізінде ол ескерткіш туралы оқушылар мен жұртшылық арасында насихат жұмыстарын жүргізеді; е) ескерткішті қамқорлыққа алып, оны қорғап күтеді.
XXI ғасыр табалдырығын Егеменді ел болып аттап, әлемдік аренаға шыға бастадық. Санаулы жылдар ішінде еліміз саяси экономикалык реформа жүргізе отырып, Орта Азияда және халықаралык. кеңістікте ез орнын айқындады. Дегенмен де, істеген істерден істеріміз әлі көп.
Қай халық болсын өз елінің азаматтарын сонау ерте заманнан бастап патриоттық тәрбиеге тәрбиелеген. Қазақ халқы ер, батыр халық. Өлімнен ұят күшті деп, ел намысын ту ғып ұстап, Отанын жаудан қорғап келген. Ерді дүниеге ана әкеледі. Ендеше жер де - ана. Оны қорғау міндет деп дәріптелген. «Жалаңаш барып жауға шап, ажалың жетпей өлмейсің» деген мәтел осы тәрбиенің куәсі.
Ендеше патриоттық тәрбие өміршең, бұл ғаламдану заманында ұрпақ, тәрбиелеуде әлемдегі әр мемлекеттің алдында тұрған басты мәселе. Ғұлама ғалым Әбу Насыр әл-Фараби «Тәлімсіз алған білімнің күні қараң» - деп, IX ғасырда-ақ деп айтқан. Олай болса, өскелең ұрпақты білім бере отырып, патриоттық тәрбие нәрімен сусындату әр ұстаздың парызы. Еліміздің болашағы бүгінгі ұрпақтың патриотизміне байланысты. Біз бүгінгі ұрпакқа өз әкелерімізден қалған асыл рухани мұраны санасына құя білуіміз қажет. Сол арқылы рухани сабақтастықты қалыптастырамыз. Ол дегеніміз - күшіміз, тұрақтылығымыз, өшпес-өлмес қайратымыз.
Қоғамдық пәндер, атап айтсак, тарих пәні патриоттық тәрбиенің кайнар көзі. Тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрін білмеген ұрпак, ата-анасын білмейтін жетім бала сияқты әркімнің жетегінде кете барады. Осынау ақпараттар тоғысқан ғасырда, Тәуелсіз елдің жас түлектеріне білім бере отырып, сабақ тақырыптарын ашқанда патриоттык, тәрбиені дәріптеу жолын үнемі іздестірудемін. Ол үшін бүгінгі әр ұстаз патриотгық тәрбие деген не? Қазіргі заманда патриоттық тәрбие керек пе? Керек болса ол тәрбиені окушылардың жадына қалай ұялатам, тез иландыру жолы қандай деген сұрақтар ойландыратыны сөзсіз.
Патриоттық тәрбие дегеніміз - әр түрлі тәрбие өлшемдері сабақтасып, сан қырлы әдіс-тәсілдері бар тәрбие. Әр түрлі әдебиеттерді қарай отырып мынандай қорытынды шығаруға болады. Жас бала санасы өз Отанына керек екенін түсінуі және болашаққа жауапкершілікпен қарауы отансүйгіштігінін негізгі діңгегінің бастауы, яғни, фундаменті іспеттес. Патриоттық сезім -отансүйгіштік рухтың қүнарлы мәйегі. Ол адам өзі өнген топырағы мен өскен ортасына деген кұштарлығының, құрметінің деңгейін білдіреді. Сонымен бірге ата жүрттың елдігі мен халыктың қасиет-қазыналарымыздың кұнды-лығын қастерлеп, әспеттеудің басты бір көрінісі де осы патриоттык сезім.
Отансүйгіштік рухтың тегі мен тегеурінін әрдайым кім-кімді де ерте бастайтынын өз ұлтымыздың тарихы ықылым заманнан бері дәлелдеп келеді. Әйтпесе, мынау қазақтың ұлан байтақ кең даласы жас ұрпақ бакытының бастауына айналмас елі. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаевтың елдігі ұлы бірлік пен туысқандық, өзара ынтымақтастық артықшылықтарын тәуелсіздік, жолында ту етіп биік көтеріп ұстауы тектен-тек емес. Міне осыдан келіп еліміздің саяси-әлеуметтік, экономикалык және мәдени құрылыс саласындағы реформалық табысы қазақстандық патриотизмге тікелей байланысты.
Осы орайда есте қатты сақтайтын бір жәйт - ұлттар достығын сақтап, бекітуге тәрбиелеу. Қазіргі дүниені халықаралық әлемдік деңгейде мойындату оңай емес. Өзінің төл тарихы, мәдениеті мен өнері, саяси-экономикалық қуаты нашар ел болсақ - елеусіз көптің бірі болып кала береміз.
Бүгінгі таңда ұстаздардан тәлім-тәрбие алып жатқан жас жеткіншектер ертеңгі күні тек білімді маман ғана емес, сонымен қатар, Отанын, туған өлкесін жанындай сүйетін, ұлттық тарихы мен мәдениетін қастерлей білетін, рухани кемелденген азамат болып өсіп, жетілуі қажет. Өнер-білім мен сауаттылық қай халықтың болса да аса құнды байлығы. Қоғамдық қатынастар мен экономикалық саладағы өзгерістер тәуелсіз елдің білімді ұрпағын тәрбиелеу қажеттігін керек етеді. Әрбір күні өзгеріске толы бүгінде уақыт талабына сай өз елінің тарихын жете білетін азамат тәрбиелеу ұстаздарға үлкен жауапкершілікті жүктейді. Ұрпақтың білімді, саналы болуы ұстазға байланысты десек, мұғалімнің үздіксіз ізденуі қажет. Қазіргі уақыт талабы одан жан-жақты білімділікті қажетсінеді. Елбасы ұстаздар қауымымен кездесулерінде де мұғалім беделі - оның білімділігі мен біліктілігінде екендігіне назар аудара отырып, қазіргі мүғалімнің жан-жақты кәсіби дайындығы жастарға терең білімін үйрете алатын адам болуы шарт екенін көрсетіп берді. 2004 жылы 12 қазанда ҚР білім 1.1XXI ғасыр табалдырығын Егеменді ел болып аттап, әлемдік аренаға шыға бастадық. Санаулы жылдар ішінде еліміз саяси экономикалык реформа жүргізе отырып, Орта Азияда және халықаралык. кеңістікте ез орнын айқындады. Дегенмен де, істеген істерден істеріміз әлі көп.
Тәуелсіздік туын желбіретіп елімізді өркениетке бастар жолдың бастауы мектеп. Бүгінгі таңда өкіметіміз білім және ғылым дамуына көп көңіл бөліп Қазақстан Республикасында білім саласында реформа жүруде. Осындай аумалы-текпелі нарық заманында коғам алдында ұстаздардын жауапкершілігі ерекше деп түсінемін. Әрбір ұстаз өз Отаньн шексіз сүйетін, білімді, іскер, адамгершілігі мол, парасатты, мәдениетті жан-жақгы жетілген ұрпақ тәрбиелеуге ат салысуы керек деп есептеймін.
Қай халық болсын өз елінің азаматтарын сонау ерте заманнан бастап патриоттық тәрбиеге тәрбиелеген. Қазақ халқы ер, батыр халық. Өлімнен ұят күшті деп, ел намысын ту ғып ұстап, Отанын жаудан қорғап келген. Ерді дүниеге ана әкеледі. Ендеше жер де - ана. Оны қорғау міндет деп дәріптелген. «Жалаңаш барып жауға шап, ажалың жетпей өлмейсің» деген мәтел осы тәрбиенің куәсі.
Ендеше патриоттық тәрбие өміршең, бұл ғаламдану заманында ұрпақ, тәрбиелеуде әлемдегі әр мемлекеттің алдында тұрған басты мәселе. Ғұлама ғалым Әбу Насыр әл-Фараби «Тәлімсіз алған білімнің күні қараң» - деп, IX ғасырда-ақ деп айтқан. Олай болса, өскелең ұрпақты білім бере отырып, патриоттық тәрбие нәрімен сусындату әр ұстаздың парызы. Еліміздің болашағы бүгінгі ұрпақтың патриотизміне байланысты. Біз бүгінгі ұрпакқа өз әкелерімізден қалған асыл рухани мұраны санасына құя білуіміз қажет. Сол арқылы рухани сабақтастықты қалыптастырамыз. Ол дегеніміз - күшіміз, тұрақтылығымыз, өшпес-өлмес қайратымыз.
Қоғамдық пәндер, атап айтсак, тарих пәні патриоттық тәрбиенің кайнар көзі. Тарихын, мәдениетін, салт-дәстүрін білмеген ұрпак, ата-анасын білмейтін жетім бала сияқты әркімнің жетегінде кете барады. Осынау ақпараттар тоғысқан ғасырда, Тәуелсіз елдің жас түлектеріне білім бере отырып, сабақ тақырыптарын ашқанда патриоттык, тәрбиені дәріптеу жолын үнемі іздестірудемін. Ол үшін бүгінгі әр ұстаз патриотгық тәрбие деген не? Қазіргі заманда патриоттық тәрбие керек пе? Керек болса ол тәрбиені окушылардың жадына қалай ұялатам, тез иландыру жолы қандай деген сұрақтар ойландыратыны сөзсіз.
Патриоттық тәрбие дегеніміз - әр түрлі тәрбие өлшемдері сабақтасып, сан қырлы әдіс-тәсілдері бар тәрбие. Әр түрлі әдебиеттерді қарай отырып мынандай қорытынды шығаруға болады. Жас бала санасы өз Отанына керек екенін түсінуі және болашаққа жауапкершілікпен қарауы отансүйгіштігінін негізгі діңгегінің бастауы, яғни, фундаменті іспеттес. Патриоттық сезім -отансүйгіштік рухтың қүнарлы мәйегі. Ол адам өзі өнген топырағы мен өскен ортасына деген кұштарлығының, құрметінің деңгейін білдіреді. Сонымен бірге ата жүрттың елдігі мен халыктың қасиет-қазыналарымыздың кұнды-лығын қастерлеп, әспеттеудің басты бір көрінісі де осы патриоттык сезім.
Отансүйгіштік рухтың тегі мен тегеурінін әрдайым кім-кімді де ерте бастайтынын өз ұлтымыздың тарихы ықылым заманнан бері дәлелдеп келеді. Әйтпесе, мынау қазақтың ұлан байтақ кең даласы жас ұрпақ бакытының бастауына айналмас елі. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаевтың елдігі ұлы бірлік пен туысқандық, өзара ынтымақтастық артықшылықтарын тәуелсіздік, жолында ту етіп биік көтеріп ұстауы тектен-тек емес. Міне осыдан келіп еліміздің саяси-әлеуметтік, экономикалык және мәдени құрылыс саласындағы реформалық табысы қазақстандық патриотизмге тікелей байланысты.
Осы орайда есте қатты сақтайтын бір жәйт - ұлттар достығын сақтап, бекітуге тәрбиелеу. Қазіргі дүниені халықаралық әлемдік деңгейде мойындату оңай емес. Өзінің төл тарихы, мәдениеті мен өнері, саяси-экономикалық қуаты нашар ел болсақ - елеусіз көптің бірі болып кала береміз.
саласы қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген сөзін Елбасы "Еркін елдің ертеңі—кемел білім мен кенен ғылым" деп қорытындылады.Қазіргі жаңа педагогикалық технологиялар талабы оқушыға білім беруде мақсатқа
түпкі нәтижеге жету, оқушының іс-әрекеті арқылы ойлау, таным белсенділігін арттыра отырып тәрбиелеу, дамыту десек осы талаптарды іске асыруда аймақтық компонентті қолдану оқыту сапасының артуына ықпал етеді. А.Байтүрсынұлы ...........