Экономика | ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ

Мазмұны

КІРІСПЕ…………………………………………………3.

I. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ

1.1 ҚАРЖЫ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МӘНІ МЕН ҚАЖЕТТІЛІГІ .......4

1.2 ҚАРЖЫ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ҚАҒИДАТТАРЫ......................................................................................8


ҚОРЫТЫНДЫ......................................................................19

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ...............................................20

1.1 Қаржы ұғымы, оның мәні мен
қажеттілігі

Қаржы / “қолма – қол ақша “, “табыс” ұғымын білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің finansia сөзінең пайда болған француздың finanсe сөзінен шыққан / қоғамда нақты өмір сүретін, обьективті сипаты мен айрықша қоғамдық арналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану прцесіндегі экономикалық қатынастарды қамтып көрмететін тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады.Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелі тауар – ақшаның айырбасына көшу жағдайында пайда болып, дамыды және мемлекеттің және оның ресурстарға қажеттіліктерінің дамуымен тығыз байланысты болды.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар – ақша қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Экономикалық өмірде қаржының сыртқы көрінісі қоғамдық өндірістегі әр түрлі қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрінде болып жатады.
Құбылыстар бетінде бұл қозғалыс ақшалай соманы шаруашылық жүргізуші субьектілердің бір – бірімен қолма қол ақшасыз жасасатын есеп айрысулары: негізгі капиталға жұмсалатын амортизациялық соманы есептеу: табысты бөлу және кәсіпорындарда, фирмаларда ішкішаруашылық айналымның қорларын қалыптастыру; мемлекет бюджеттің кірістеріне салық төлеммдерін аудару; қайырымдылық қорларына құаражат төлеу және тағы басқа операциялар қолма – қол ақшасыз немесе қолма – қол ақшамен есеп айрысу түрінде бір иеленушіден басқа иеленушіге беруі болып табылады. Осының барлығында және осыған ұқсас қаржы операцияларында ақша қатынастарының қозғалысы болып жатады.
Экономиканың жұмыс істеуінің нарық жағдайында мемлекет тауар – ақша қатынастарын әлде қайда аз дәрежеде реттейді, негізгі реттеуіш тауарлардың, жұмыстардың және қызметтер көрсетудің сұранымы мен ұсынымы болып табылады.
Қаржы – ақша қатынастарының жиынтығы, олардың ажырағысыз бөлігі, ол әрқашан экономикалық жүйе шеңберіндегі қоғамдық ұдайы өндірістің түрлі субьектілері арасындағы бүкіл ақша қатынастарын емес, тек айрықша ақша қатынастарын білдіреді, сондықтан оның рөлі мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты. Қаржы тек ақша қорларының, атап айтқанда табыстар мен қорланымдардың қозғалысымен байланысты болатын ақша қатынатарын ғана қамтиды. Қаржы қатынастарының жиынтығына, мысалы; шығындардың барлық түрлерін ақшалай есепке алу мен бақылау жасау, өндірілген өнімді ақша нысанында өлшеу, өзіндік құнды калькуляциялау және өнімінің бағасын анықтау, ақшалай түсімді есепке алу мен сақтау, ақша айналысын реттеу және басқалары кірмейді.
Қаржының іс - әрекет етуінің жиынтық қоғамдық өнімді бөлу стадиясында асқан дәрежеде көрінетіндігінде қаржы үшін көпшілікке танылғын болып саналады. Сонымен қаржы мен қаржы қатынастарының пайда болып, іс - әрекет ететін орны ақшаның нақтылы қозғалысы болатын ұдайы өндіріс процесінің бөлу стадиясы болып табылады.Мұнда жалпы қоғамдық өнімнің құны және оның маңызды бөлігі – ұлттық табыс алғашқы бөлу * процесінде ұшырап, мақсатты арналым мен субьектілері бойынша бөлінеді.
Қоғамдық қатынастардың иерархиясында ақша қатынастары экономикалық қатынастарға жатады, ал экономикалық қатынастары өз кезегінде қоғамдық қатынастар жүйесінің айқындаушы бөлігі - өндірістік қатынастарға кіреді.( 1– ші сызбада көрсетілгенқ) .Бұдан қаржы қатынастарын өндірістік қатынастардың бірі бір бөлігі, яғни олар базистік әрі негізгі қатынастар болып табылады.

1 – сызба. Қазақстанның мемлекеттік қаржысының
құрамы.

Экономикалық заңдармен анықталатын қоғамдық өндірістік қатынастар категориялар арқылы көрінеді. Экономикалық категориялар -

бұл біркелкі экономикалық қатынастардың көрінісі, бұл қатынастар экономикалық қатынастардың бір жағын сипаттайды және абстрақтты, қорытынды түрде көрінеді; оларғ баға, қаржы, сақтандыру, кредит, табыс және т.б.
Қаржының жұмысын істеуінің шарты – ақшаның болуы, ал қаржының пацда болуының себебі шаруашылық жүргізуші субьектілер мен мемлекеттің қызметін қамтамасыз ететін олардың ресурстарға қажеттілігі болып табылады.
Қаржының мәні ақша нысанындағы құн қозғалысынан туындайды. Мұндай қозғалыстың шарты тауар – ақша қатынастарының болуы және экономикалық заңдардың іс - әрекеті болып табылады.
Қаржының қажеттілігі обьективті мән – жайдан – тауар – ақша қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттіліктерінең туындайды. Мемлекет қаржы ресурстарының обьективті қажеттігін ескере отырып, оларды пайдалануды әр – түрлі түрлерін енгізеді немесе күшін жояды, қаржы ресурстарының нысандарын өзгертеді
Қаржының басты арналымы – табыстар мен ақшалай қорларды жасау арқылы мемлекет пен шаруашылық жүогізуші субьектілердің қаржы ресурстарына деген қажетіліктерін қанағаттандырып отыру және бұл ресурстардың жұмсалуына бақылау жаса
2– сызба. Қоғамдық жүйедегі қатынастардың дәйектілігі.
(бағыныңқыл
1.1 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастыру қағидаттары.

1.2 Қаржы жүйесі және оны ұйымдастыру
қағидаттары.

“ Қаржы жүйесінің ”” ұғымы қаржы ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана түсуі болып табылады.
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары құрылып, пайдаланылатын қатынастардың, сонымен бірге бұл қатынастарды ұйымдастыратын органдардың жиынтығын қамтиды.Қаржы жүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттін қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады, бұл жеткіліксіз.
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі бұл қаржы мекемелерінің жиынтығы, ал экономикалық тұрғыдан - ол мемлекетте іс - әрекет ететін бір – бірімен өзара қаржы байланысты қатынастарының жиынтығы екенін естен шығармаған жөн.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті.Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі, жалпыға мәлім, әдетте, тек бір ғана буынмен – мемлекеттік бюджетпен шектеледі.
Классикалық капитализм жағдайында батыстын көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы КСРО – ның қаржы жүйесін екі негізгі буын – мемлекеттік бюджет пен жергілікті қаржылар құрады.Олар ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік берді, бұл буындардың көмеімен мемлекет мемлекет өзінің саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды.
Қаржы жүйесі терминнің жоғарыда келтірілген анықтамасында қаржысын мәнділік сипаттамасын, оның қоғамдық – экономикалық процестегі орнын негіздей отырып, қаржы жүйесін сыныптаудың қағидалы үлгісі қойылған.Осы критерийге сәйкес қаржы жүйесі үш бөлікті қамтиды.
1 қаржы қатынастарының жиынтығы”
2 ақша қорларының жиынтығ”
3 басқарудың ақша аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет, шаруашылық
жүргізуші, субьектіле, салалар, аймақтар және жеке азаматтар арасында
пайда болатын экономикалық, ақша қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінең мына екі сфераны қамтиды.
1” мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен
байланысты болатын экономика ақша қатынастары,
2” кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының
толық айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды бөлу ең алдымен субьектілер рөлі қаржы қатынастары жіктемесінің алғашқы обьективті белгісі ретінде көрінеді. Қаржы қатынастарының буындарына
тәң болып келетін тиісті орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының жиынтығы қаржы жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады, бұл рессурстар бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру, амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну резерв және басқа көптеген ақша қорларын кіріктіеді.Бір қорлар едәуір дәрежеде, біреулер аз дәрежеде орталықтандырылған, бір қорлар үнемі жұмсалады, басқалары уақытша
Мемлекет қаржысы – қоғамдық өнімнің құнын және ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлу туралы, мемлекет пен оның шаруашылық субьектілерінің қарамағына қаржы ресурстарын қалыптасты сақталады, үшіншісі қорланады.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады, оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның қосалқы жүйелерінің бірде – бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен сипатталады” қаржы бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі болып келеді, екінші жағынан, өзінің функциялық өзіндік ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе болып табылады.Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларда функциялық қосалқы жүйелер ретінде мыналарды айтуға болады.” салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың, қаржылықбақылаудың және басқа қосалқы жүйелері.
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерийінен басқа қаржы субьектілерінің белгісі бойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін сфералар мен буындар бойынша ” мемлекеттің қаржысына,
шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржысына, халықтын қаржысына шектеуге мүмкіндік береді.
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі бірдей емес, бастапқы элемент жүйенің басқа элементтерінің арасында алдыңғы
орында алады, өйткені жүйе элементтері мен буындардың өзара байланысындағы оның рөлі айқындаушы болып табылады.Бұл – бірінші кезекте мемлекеттік бюджетпен көрінетін мемлекеттің қаржысы.румен және мемлекеттің қаражаттарын олардың жұмыс істеуімен байланысты шығындарға жұмсаумен байланысты ақша қатынастары.Мемлекеттің қаржысы өзіне мемлекеттік бюджетті, мемлекеттік бюджеттен тыс қорларды, мемлекеттік кредитті кіріктіреді.
Мемлекеттік бюджет – экономиканы, әлеуметтік - мәдени
мұқтаждарды, қорғаныс пен мемлекеттік басқарудың мұқтаждарын
қаржыландыруға арналған елдің орталықтандырылған қорын жасаумен
және пайдаланумен байланысты ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу туралы мемлекеттің заңи және жеке тұлғалар мен пайда болатын ақша қатынастарымен көрінетін экономикалық категория.Мемлекеттік бюджет орталық және жергілікті бюджеттерді кіріктіреді.
Мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар – қорлардың ұйымдық дербестігі негізінде кешенді пайдаланылатын бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру үшін тартылатын қаржы ресурстарын қайта бөлу мен пайдаланудың айрықшалықты нысаны.
Қалыптасу көздері
А / арнаулы мақсатты салықтар, қарыздар”
Ә / бюджеттен берілетін субсидиялар”
Б / қосымша табыстар мен үнемделген қаржы ресурстары”
В / ерікті жарналар және қайырмалдықтар”
Бюджеттен тыс қорлар толық көлемде ресурстарды мақсатты пайдалануды және аса маңызды әлеуметтік шараларды дер кезінде қаржыландыру кепілдендіреді ” олар қаржылық қиыншылықтар жағдайында мемлекеттік билік органдары иек артатын қаржы резервті рөлін орындайды.
Мемлекеттік кредит – мемлекеттік билік органдарынын қарамағына уақытша бос ақша қаражаттарын жұмылдырумен байланысты мемлекеттін заңи және жеке тұлғалармен, соның ішінде шетелдіктермен және оларды мемлекеттің шығыстарың қаржыландыруға пайдаланумен байланысты пайда болатын кредит қатынастарының жиынтығы.
Қаржы жүйесіне жиі сақтандыруды да жатқызады, бірақ көптеген ғалымдар оны дербес, бірақ қаржымен өзара іс - әрекет ететін категория деп есептейді.
Сақтандыру - шаруашылық жүргізуші субьектілерге келтірілетін мүмкін болған зиянды немесе болған сақтық жағдайларының салдарына байланысты отбасыларының кірістеріндегі ысыраптарды өтеуге арналған ақша жарналарының есебінен мақсатты сақтық қорларын құру туралы оның қатысушылары арасындағы тұйық қайта бөлгіштік қатынастардың жиынтығы.
Сақтандыру – айрықшалықты, өзінің буындары бар сфера ” әлеуметтік сақтандыру, жалпы сақтандыру, өмірді сақтандыру, жауапкершілікті сақтандыру, кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандыру және т.б. материалдық өндіріс сферасының шаруашылық жүргізуші субьектілерінің қаржысы
қаржылардың негізін құрайды, материалдық өндірісте нақтылы өнім – қоғамнын қаржы ресурстарының негізгі көзі жасалынатындықтан ол қаржы жүйесінің бастапқы сферасы болып
табылады.
Шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының құрамына мыналар
кіреді”
1 Материалдық өндірістің барлық кәсіпорындары және нарықтық .....