Экономика | Ауылшаруашылық салаларында қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру мен басқару тиімділігі («Байсерке - Агро» ЖШСкәсіпорын мысалында)

Мазмұны

КІРІСПЕ............................................................................................................
1. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ САЛАСЫНДА ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫН ҰЙЫМДАСТРУ МЕН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ...........................................................
1.1 Ауылшаруашылық саласының түсінігі, қағидалары мен құрылымдық ерекшеліктері...............................................................
1.2 Тауарлар мен қызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәні ...............................................................................
2 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ, ІЛЕ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ.................
2.1 Аймақтық аграрлық нарық және оның сегментті қалыптастырушыларының шаруашылық жүргізу нәтижелерімен өзара байланысы.................
2.2 «Байсерке - АГРО» ЖШС-не сипаттама және өндірістің техника – экономикалық көрсеткіштеріне талдау............................................
3 АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ САЛАСЫН БАСҚАРУ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ.............................................
3.1 Ауылшаруашылық саласын басқарудың экономикалық механизмдерін жетілдіру.......................................................................
3.2 Тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілдіру мәселелері....................................................................……………..
ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..........................................................
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.Қазақстандағы нарықтық қатынастардың барлық кезеңінде нарықтық құрылымдардың негізгі буыны – кәсіпорындарға жеткіліксіз көңіл бөлінгендігі анық. Қаржылық тұрақтылық пен ырықтандырудың жоғары дәрежесі жағдайларында экономикалық өсуге кәсіпорындар деңгейінде нарықтық өзгерістердің баяу үрдісі кедергі болады. Кәсіпорындардың нарықтық құрылымдардың негізі ретінде, тиімді қызмет етуіне даму стратегиясының болмауы мен қысқа мерзімді нәтижелерге бағытталуы, нарық конъюктурасын жеткілікті деңгейде білмегендігі, менеджменттің төмен деңгейі және басшылар мен мамандардың жеткіліксіз дайындығы кедергі жасайды.
Сол себепті отандық кәсіпорындарды қайта құру мәселесі кәсіпорындардың құрылымдарын қайта қараудың теориялық негіздерін, технологиясы мен қаржылық тетіктерін белгілеуге себепші болады.
Соңғы уақытта экономикалық әдебиеттерде аталған мәселелерді талдайтын және кәсіпорынды экономикалық дамудың негізгі буыны ретінде көрсететін еңбектер пайда бола бастады. Қазі¬ргі даму кезеңінде кәсіпорындардың тұрақты даму мақсаттарын қамтамасыз ету үшін экономикалық стратегияны қолдану өте маңызды.
Экономикалық стратегияны жетілдірмей шаруашылық жүргізудің негізгі буыны-кәсіпорынды дамыту қиын. Сондықтан, кәсіпорынның экономикалық стратегиясындағы мәселелердің бәсекелестік және инновациялық тұрғыда шешуді қажетсінуі зерттеу жұмысының өзектілігін айқындай түседі.
Қойылған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:ауылшаруашылық саласының түсінігі, қағидалары мен құрылымдық ерекшеліктері, ауылшаруашылық саласы күрделі басқару объектісі ретінде, тауарлар мен қызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәнінақтылау мәселелері,Байсерке Агро» ЖШС-нің есептік саясатына сипаттамасы, «Байсерке Агро» ЖШС-нің меншікті капитал есебін ұйымдастыру туралы негізгі көрсеткіштеріне талдау, ауылшаруашылық саласын басқару тиімділігін арттыру жолдары, нарықтық экономикасы дамыған шет елдерде ауылшаруашылық саласын басқару тәжі¬рибесі, ауылшаруашылық саласын басқарудың экономикалық механизмдерін жетілді¬ру, тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілді¬рудіжүзеге асырудың болашағын тұжырымдау.
«Байсерке Агро» ЖШС-ніңтауарлар мен қызмет көрсету нарығын ұйымдастыруда келесі шаралар қабылданатын болады:
– ауыл шаруашылығы тауар өнді¬рушілері арасында «АгроБизнес-2020» бағдарламасының қолдау тетіктері бойынша насихат жұмыстарын жүргізу, шебер-жоспарларды іске асыру;
- ауыл шаруашылығы айналымына қолданылмаған жерлерді енгізу;
- өнді¬рісті мамандандыру және интенсификациялау, қор үнемдеу технологияларын енгізу арқылы өнімділікті көтеру, өнім көлемін ұлғайту,
- аймақтық аграрлық нарық және оның сегментті қалыптастырушыларының шаруашылық жүргізу нәтижелерімен өзара байланысы, асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту;
- ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін қайта өңдеу кәсіпорындарының жұмысын халықаралық сапа жүйесіне сәйкестенді¬ру; ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындарының қуаттылығын барынша игеру;
- жаңа инвестициялық жобаларды іздесті¬ру, өнді¬ріске енгізу, олардың жұмысына мониторинг жүргізу.
Дипломдық жұмыстыңмақсаты - нарықтық экономика жағдайында ауылшаруашылық саласында қызмет көрсету нарығын ұйымдастру мен басқарудың теориясының қалыптасуы және оның қазі¬ргі кездегі тауарлар менқызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәнін теориялық - әдіснамалық тұрғыда анықтау және тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілді¬ру мәселелеріжәне оларды шешу жолдарын жетілді¬ру болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеті – ауылшаруашылық саласының түсінігі, қағидалары мен құрылымдық ерекшеліктері, ауылшаруашылық саласы күрделі басқару объектісі ретінде, тауарлар мен қызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәнінақтылау мәселелері,Байсерке Агро» ЖШС-нің есептік саясатына сипаттамасы, «Байсерке Агро» ЖШС-нің меншікті капитал есебін ұйымдастыру туралы негізгі көрсеткіштеріне талдау, ауылшаруашылық саласын басқару тиімділігін арттыру жолдары, нарықтық экономикасы дамыған шет елдерде ауылшаруашылық саласын басқару тәжі¬рибесі, ауылшаруашылық саласын басқарудың экономикалық механизмдерін жетілді¬ру, тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілді¬рудіжүзеге асырудың болашағын тұжырымдау.
Зерттеу объектісі - «Байсерке Агро» ЖШС.
Зерттеу пәні - ауылшаруашылық саласын басқарудың экономикалық механизмдерін жетілді¬ру, тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілді¬ру мәселелерінұйымдастырудың, жүзеге асырудың болашағын қамтамасыз ету.
Диплом жұмысының теориялық және практикалық мәні - зерттеудің теориялық негізін отандық және шетелдік ғалым-экономистердің зерттеу еңбектері мен Қазақстан Республикасының заңдары, Ел басының әр жылдағы Қазақстан халқына Жолдаулары, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары және басқа да ресми деректер пайдаланылды.
Негізгі теориялық тұжырымдарды анықтауда логикалық және тарихи тұтастық қағидасы, жүйелік талдау мен болжау, экономикалық-статистикалық салыстыру, құрылымдық, әлеуметтік және т.б. әдістер пайдаланылды.
Сонымен қатар, ғылыми еңбектің басты қағидаларын мемлекеттік құрылымдар жүйесі, саяси партиялар мен қоғамдық бі¬рлестіктер, ғылыми зерттеу институттары, инновациялық орталықтар, үкіметтік емес ұйымдар және т.б. саясат субъектілері іс жүзінде өз қажеттеріне жарата алады.
Ғылыми жаңалығы және тәжі¬рибелік маңыздылығы мынада – тауарлар мен қызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәні,бағыттары мен басымдылықтары зерттелді; «Байсерке Агро» ЖШС-нің есептік саясатының әлеуметтік - экономикалық дамуының жағдайы туралы негізгі көрсеткіштеріне талдау жүргізу нәтижесіндетауарлар мен қызмет көрсету нарығын ұйымдастырудыңболашағы және жетілді¬ру шараларын ұсынылды.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңызыдылығы – жұмыста келті¬рілген зерттеулер нәтижелері мен ұсыныстарды нарықтық экономика жағдайында ауылшаруашылық саласында қызмет көрсету нарығын ұйымдастыру мен басқаруда пайдалануға болады.
Дипломдық жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кі¬ріспе, үш бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бі¬рінші бөлімінде,ауылшаруашылық саласының түсінігі, қағидалары мен құрылымдық ерекшеліктері, ауылшаруашылық саласы күрделі басқару объектісі ретінде , тауарлар мен қызмет көрсету нарығының ұйымдастырудың экономикалық мәнінақтылау мәселелері қарастырылған;
Екінші бөлімінде,аймақтық аграрлық нарық және оның сегментті қалыптастырушыларының шаруашылық жүргізу нәтижелерімен өзара байланысы , Байсерке Агро» ЖШС-нің сипаттама және өнді¬рістің техника – экономикалық көрсеткіштеріне талдаужүргізілген;
Үшінші бөлімінде,ауылшаруашылық саласын басқару тиімділігін арттыру жолдары, нарықтық экономикасы дамыған шет елдерде ауылшаруашылық саласын басқару тәжі¬рибесі, ауылшаруашылық саласын басқарудың экономикалық механизмдерін жетілді¬ру, тауарлар нарығында қызмет көрсетуді ұйымдастыруды жетілді¬ру мәселелеріқарастырылған.

1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДА АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ САЛАСЫНДА ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫН ҰЙЫМДАСТРУ МЕН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Ауылшаруашылық саласының түсінігі, қағидалары мен құрылымдық ерекшеліктері
Біздің экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы аса маңызды саласы – аграрлық өнді¬рістің тиімділігін көтеру болып табылатыны баршаға мәлім. Бүгінде Қазақстанның БСҰ-ға мүшелікке енуге талпыныс білді¬ріп жатқан тұста бұл мәселенің өзектілігі арта түсетінін байқауға болады. Алайда, саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселелерін талдамас бұрын, оның теориялық аспектілерін негіздеп алған жөн.
Жоғарыда атап өткеніміздей, агроөнеркәсіптік кешенді зерттеумен көптеген отандық және шетелдік ғалымдар айналысып келеді. Олардың зерттеу еңбектері әр түрлі бағытта болғанымен, жалпы тұжырымдары, байламдары мен ғылыми пікі¬рлері бі¬р ортақ арнада тоғысып жатады. Алайда, агроөнеркәсіптік кешен ғылыми-теориялық тұрғыдан алғанда әлі де толық зерттеуді қажет етеді. Агроөнеркәсіптік кешенді теориялық тұрғыда зерттеуді оған берілген анықтамалардан бастасақ, бұл саладағы ғылыми көзқарастар да әр түрлі бағытта өрбиді. Мысалы, «Экономикалық теория» оқу құралында «Азық-түлік және ауыл шаруашылық шикізатынан тауарлардың бі¬рнеше түрін өнді¬ретін салалардың жиынтығы жататын ұлттықөнді¬ріс аумағында экономиканың ерекше сферасы қалыптасады. Ол агроөнеркәсіптік кешен деп аталады./2/ Ауыл шаруашылық шикізаттарынан азық-түлік және басқа да тауарлар өнді¬рісінің жаңа жүйесі бойынша бі¬ріншілік өнім өнді¬ру тек аграрлықөнді¬ріс қызметіне жатады. Ал осы өнімнің аз бөлігіғана тұтынушыға таза түрінде жететді де көп бөлігі техникалықөңдеуден өтеді. Ауыл шаруашылықөнді¬рісі оңашаланған өзін-өзіұдайы өнді¬ретін жүйеден жаңа ұдайы өнді¬рістік жүйенің буынына айналады. Сонымен, жаңа қоғамдық еңбек бөлінісінің арқасында, аграрлықөнді¬ріс қоғамдық капиталдыңұдайы өнді¬рісінің жалпы жүйесіне кі¬реді және ол осы жүйенің даму заңдарына сәйкес дамитын болады. Бұған қоса, аграрлықөнді¬ріс, көбінесе тұтыну заттарын өнді¬ретін саладан, көбінесе өнді¬ріс құралдарын өнді¬ретін салаға айналады. Ғалымдардың бі¬р тобы агроөнеркәсіптік кешенді жалпы ауыл шаруашылығы экономикасының құрылымында қарастырса, енді бі¬рі керісінше ауыл шаруашылығын агроөнеркәсіптік кешеннің құрылымында қарастыру керек деген пікі¬рді алға тартады. Әрине, қалай алып қарасақ та бұл екі сала бі¬р-бі¬рімен өте тығыз байланысты әрі бі¬р-бі¬рінің толықтырушы құрамды бөлігі іспетті көрінеді. 70-жылдардың ортасында отандық ауыл шаруашылығы ғылымында ауыл шаруашылығын аралас салалармен бі¬р кешенде зерттеу дами бастады. Тиісінше, «агроөнеркәсіптік кешен» түсінігі пайда болып, ғылыми және іс-тәжі¬рибелік қолданысқа еніп кетті[3]. АӨК-ніңқалыптасуы және егіншіліктіңөнеркәсіптік агрономияға айналуы, капиталдыңауыл шаруашылығына тартылуына жол ашып отыр, і¬рі капитал АӨК-нің барлық төрт сферасын қамтыған агробизнес жүйесіқалыптасып отыр. Мұнда басты рөлдіқаржы-өнеркәсіптік топтар атқарады. Агробизнес жүйесі арқылы, капиталдың жалпы айналысына, еңбектік жеке меншікке негізделген шаруашылыққожалықтары тартылып отыр. Алайда, Батыста біздіңқолданыстағы агроөнеркәсіптік кешентүсінігін «агробизнес» деп қабылдайды. Бұл пікі¬рмен толық келісуге болмайды. Себебі, агробизнеске қарағанда, агроөнеркәсіптік кешеннің ауқымы анағұрлым кең.
Агробизнес – жалпы бизнестің ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен және тұтынушыға жеткізумен айналысатын бөлігі. Агробизнесте жүйесінде көбінесе ауыл шаруашылығы кәсіпорындары болады. Агроөнеркәсіптік кешеннің ауыл шаруашылығынан ерекшелігі – оның құрылымында деп айтуға болады. Агроөнеркәсіптік кешеннің үш саласы – қор шығаратын салалар, ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, тасымалдау, сақтау және өткізумен айналысатын салалар кешені. Көптеген экономист аграршы-ғалымдардың еңбектерін саралай келе, Т.И. Есполовтың анықтамасын агроөнеркәсіптік кешеннің мәні мен мазмұнын барынша ашатын, әрі оның экономикалық табиғатына сай келетін анықтама ретінде тануға болатынына көз жеткіземіз1.
Агроөнеркәсіптік кешен – бұл халық шаруашылығының ауыл шаруашылығы өнімдерін өнді¬румен, сақтаумен, қайта өңдеумен, және тұтынушыға жеткізумен айналысатын салалар жиынтығы.
Осыдан кейін ауыл шаруашылығы саласын тұтас агроөнеркәсіптік кешеннің құрылымында қарастыратын ұстанымға қосылуға болады. Себебі, бұл жерде ауыл шаруашылығы саласының ауқымы кең емес. Ол екі салаішілік құрылымнан тұрады: мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы. Ал, агроөнеркәсіптік кешеннің ауқымы анағұрлым кең болып келеді. Бұл турасында кейіні¬рек толығырақ баяндайтын боламыз. Мұнда ауыл шаруашылығы агроөнеркәсіптік кешеннің ең негізгі құрамды бөлігі болып табылады, яғни ауыл шаруашылығы болмаса агроөнеркәсіптік кешеннің болуы мүмкін емес. Сондықтан агроөнеркәсіптік кешен мен ауыл шаруашылығы саласын өзара тығыз байланыста зерттеу ғылыми-теориялық, сондай-ақ іс-тәжі¬рибелік тұрғыдан алғанда орынды саналады.
Агроөнеркәсіптік кешен құрылымы үш негізгі салаларды бі¬рікті¬ретінін жоғарыда айтып өттік.
Бі¬рінші салаға трактор және ауыл шаруашылығы машиналарын жасау, минералдық тыңайтқыштар және өсімдік пен малды қорғаулың химиялық құралдары, ауылдық құрылыс, өнді¬рістік мал азығын өнді¬ру және микробиология, сондай-ақ суландыру құрылысы сияқты қорды қажет ететін салалар кешені кі¬реді.
Екінші саланы ауыл шаруашылық өнді¬рісінің салалары – егін шаруашылығы, мал шаруашылығы және ауыл шаруашылық мал азығын өнді¬ру секілді салалар кешені құрайды.Үшінші сала ауыл шаруашылығы шикізаттарын дайындау, тасымалдау, сақтау және өңдеу мен өткізуді қамтамасыз ететін салалар мен өнді¬рістің жиынтығы болып табылады2.
Агроөнеркәсіптік кешенді жекелеген сфераларға бөлу үдерісінің экономикалық мазмұны, бі¬ріншіден, агроөнеркәсіптік кешеннің түпкі өнімін жасаудағы олардың әрқайсысының орнын анықтауда, екіншіден, тұтастай алғанда, агроөнеркәсіптік кешеннің тиімді және қарқынды дамуы жекелеген салалар мен сфералардың рационалды арақатынасынан айқындалатын болғандықтан, бұл кешендердің ішкі тепе-теңдік құрылымының қажеттілігінде жатыр. Қазақстанда маркетингтік сфераның дамымай артта қалуының басты себебі, ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық-түліктің көп шығынға ұшырауы болып табылады. АӨК-нің пайда болуы мен дамуы өнді¬ргіш күштер дамуының жоғары деңгейі, қоғамдық еңбек бөлінісі, ауыл шаруашылығының халық шаруашылығының басқа сфераларымен байланысының кеңеюі секілді агроөнеркәсіптік интеграцияның дамуымен байланысты. Агроөнеркәсіптік интеграция дамыған нарықтық экономиканың сипатты белгісі болып табылады. Агроөнеркәсіптік интеграция ретінде техникалық прогрестің ауыл шаруашылығының дамуына әсер ету үдерісі түсініледі. Ол өнеркәсіптік өнді¬рістің ауыл шаруашылығымен ұйымдық-техникалық интеграция нысанында көрінеді және меншіктің әртүрлі типтерін қолдану арқылы шаруашылық жүргізудің барынша тиімді әдіс-тәсілдерін қамтамасыз етуге бағытталған......